به گزارش خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ شب چله در فرهنگ زاگرس، آئینی ریشه‌دار و کهن است که قدمتش به پیش از ورود اسلام بازمی‌گردد، این شب که نمادی از پایان تاریکی و آغاز روشنایی است، برای مردمان این منطقه فرصتی مغتنم بوده تا فارغ از دغدغه‌های روزمره، گرد هم آیند و سفره‌ای پربرکت پهن کنند.

در سرمای کوهستانی زاگرس، گرمای این دورهمی‌ها باعث تقویت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی می‌شود و سنت‌های دیرینه مانند قصه‌گویی، نقل خاطرات و خوردن خوراکی‌های ویژه شب یلدا را زنده نگه می‌دارد. 

این شب، بیش از یک جشن، نماد همبستگی و پیوستگی میان نسل‌هاست؛ گنجینه‌ای فرهنگی که در گذر زمان همواره ماندگار بوده است.

یلدا، نمادی از پیروزی نور بر تاریکی در آئین‌های باستانی ایران

اردشیر کشاورز در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ با بیان اینکه شب چله جشن یلدا یکی از کهن‌ترین مراسم ایرانی است که ریشه در باورها و آئین‌های باستانی دارد، اظهار داشت: بر اساس سنت‌های دیرینه، ایرانیان باستان دو نوع جشن اصلی داشتند شامل جشن‌های آب و جشن‌های آتش که آئین شب یلدا در دسته جشن‌های آتش قرار می‌گیرد و به دلیل ماهیت ملی خود، در تمامی مناطق ایران به یک شکل برگزار می‌شده است.

این پژوهشگر و مورخ کرمانشاهی افزود: یلدا واژه‌ای سریانی و به معنای «تولد» یا «زایش» است، این نام به مفهوم تولد نور و پیروزی روشنایی بر تاریکی اشاره دارد، چرا که یلدا طولانی‌ترین شب سال است و پس از آن روزها بلندتر می‌شوند، این باور در فرهنگ ایرانیان باستان، نماد برتری روشنایی بر تاریکی بوده است.

رنگ سرخ، نماد زایش صبح و روشنایی

کشاورز گفت: در جشن یلدا، تنقلاتی با رنگ‌های روشن و سرخ مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند، مانند هندوانه، انار، فندق و بادام؛ این رنگ‌ها نمایانگر طلوع خورشید و زایش صبح بوده‌اند و یادآور پیروزی نور بر تاریکی محسوب می‌شدند.

یلدا یک آئین ملی در سراسر ایران

وی افزود: جشن یلدا در سراسر ایران با ویژگی‌های مشابه برگزار می‌شده و تفاوتی میان مناطق مختلف در نحوه اجرای آن وجود نداشته است، این آئین به دلیل ماهیت ملی خود، ریشه در باورهای مشترک مردم داشته و از کرمانشاه تا خراسان به یک شکل گرامی داشته می‌شده است.

آئین‌ها و رسوم یلدا در گذشته

کشاورز خاطرنشان کرد: در شب یلدا، مردم دور آتش جمع می‌شدند و شب‌نشینی‌ها همراه با گفتار، قصه‌گویی، تفأل به دیوان حافظ و مرور خاطرات برگزار می‌کردند، روشن کردن آتش نیز یکی دیگر از بخش‌های مهم این آئین بوده که نمادی از طلب نور و دفع تاریکی بوده است.

وی گفت: اگرچه پیرایه‌هایی در طول تاریخ به این جشن افزوده شده، اما اصل آن بر پایه باورهای کهن ایرانی استوار است، یلدا نه تنها نماد روشنایی و تولد نور بوده، بلکه فرصتی برای گردهمایی خانواده‌ها و تقویت پیوندهای اجتماعی نیز محسوب می‌شده است.

کشاورز یادآوری کرد: جشن یلدا همچنان یکی از زیباترین و ماندگارترین آئین‌های ایرانی است که ریشه در فرهنگ غنی و اندیشه عمیق این سرزمین دارد.

اصطلاح «شَو چله» ریشه در تقویم کشاورزی منطقه زاگرس دارد

عزیز مصطفایی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: همان‌طور که می‌دانید در ایران به این شب، «یلدا» می‌گویند، اما در مناطق غربی کشور، به‌ویژه در کرمانشاه، بیشتر از اصطلاح  «شو چله» یا «شب چله» استفاده می‌شود که این نام‌گذاری ریشه در تقویم کشاورزی منطقه دارد.

این دانش‌آموخته مردم‌شناسی و استاد دانشگاه افزود: در مناطق سردسیر، ایام سال به دو بخش چهل‌روزه تقسیم می‌شود: «چله بزرگ» که چهل روز است و «چله کوچک» که بیست روزه است، ابتدای چله بزرگ، همان شب یلداست که مصادف با اول دی‌ماه در تقویم امروزی است.

وی گفت: مردم این منطقه معتقدند که شب یلدا، طولانی‌ترین شب سال، نماد تولد نور و غلبه روشنایی بر تاریکی است، این جشن در واقع به استقبال از روزهای روشن‌تر و غلبه بر سختی زمستان برگزار می‌شود.

مصطفایی خاطرنشان کرد: در گذشته، زندگی در مناطق سردسیر زاگرس بسیار دشوار بود و مردم با تمهیدات فرهنگی، مانند این جشن‌ها، امید و انگیزه ادامه زندگی پیدا می‌کردند.

تغییرات جشن یلدا در طول زمان

وی ادامه داد: همان‌طور که هر عنصر فرهنگی در طول زمان دستخوش تغییر می‌شود، جشن یلدا نیز تغییر کرده است، این جشن، مانند یک موجود زنده، رشد و تکامل یافته و عناصر جدیدی به آن اضافه یا از آن کاسته شده است. 

این دانش‌آموخته مردم‌شناسی تصریح کرد: امروزه، مردم ایران از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب، این شب را به گونه‌ای متفاوت جشن می‌گیرند، اما روح اصلی آن همچنان باقی مانده است.

آئین‌ شب یلدا در کرمانشاه

وی افزود: در کرمانشاه، مراسم شب یلدا با گردهمایی اعضای خانواده و فامیل همراه است، این دورهمی‌ها تا پاسی از شب ادامه دارد و در طی آن، برنامه‌های متنوعی اجرا می‌شود

مصطفایی با بیان اینکه یکی از برنامه‌ها،  قصه‌گویی و نقالی بود، گفت: در این شب، قصه‌گویان یا «رازگویان» داستان‌های محلی را نقل می‌کنند، قصه‌های معروفی مانند داستان‌های شاهنامه، شیرین و فرهاد، و خسرو پرویز روایت می‌شود که ساعت‌ها افراد را سرگرم می‌کند.

وی ادامه داد: یکی از خوراکی‌های معروف این شب، «شوچَره» است؛ ترکیبی از میوه‌های خشک‌شده محلی مانند برگه‌زردآلو، مویز، انجیر، تخمه، گندم برشته که به عنوان آجیل، مخصوص این منطقه است.

مصطفایی به بازی‌ها و سرگرمی‌ها اشاره کرد و افزود: برای گذراندن این شب طولانی، بازی‌های محلی برگزار می‌شود، در منطقه اورامانات، بازی‌های مهیجی مانند «گویرَوَ بازی» انجام می‌شود، در این بازی، یک سکه زیر جوراب‌های بافته‌شده از پشم پنهان می‌شود و شرکت‌کنندگان باید حدس بزنند که سکه در کدام جوراب مخفی شده است، این بازی علاوه بر سرگرمی، باعث شادی و همبستگی جمعی می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: شب یلدا در کرمانشاه، فراتر از یک شب جشن ساده است؛ این مراسم نمادی از فرهنگ، هویت و مقاومت مردم در برابر دشواری‌های زندگی است.

آئین‌های شب چله و جشن‌های زمستانی در کرمانشاه

مصطفایی تصریح کرد: در شب چله یا یلدا، علاوه بر گردهمایی و قصه‌گویی، انواع بازی‌ها و آئین‌های سنتی برگزار می‌شود که شور و نشاط زیادی به همراه دارد یکی از این بازی‌های جذاب، کشتی محلی یا زوران است، در این بازی، افراد به دو گروه تقسیم می‌شوند و هر گروه از یک شرکت‌کننده حمایت می‌کند تا در یک زورآزمایی دوستانه شرکت کند. این بازی علاوه بر ایجاد هیجان، باعث تقویت روحیه همبستگی و شادی جمعی می‌شود.

وی افزود: علاوه بر زوران، بازی‌های فکری نیز در این شب رواج دارد، بازی‌هایی مانند چوزان، معماها و چیستان‌ها، که به زبان محلی به آن‌ها چَوچَه گفته می‌شود، در این شب مطرح می‌شوند. 

مصطفایی گفت: از آنجا که در گذشته خبری از رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نبود، مردم از این سرگرمی‌ها برای پر کردن اوقات شب استفاده می‌کردند. این بازی‌ها، علاوه بر سرگرم کردن، ذهن را نیز فعال و هوشیار نگه می‌داشتند.

جشن طلوع نور و روشنی

وی عنوان کرد: مردم این منطقه تا سپیده‌دم بیدار می‌مانند و با طلوع آفتاب، جشن نور و روشنایی را برگزار می‌کنند، برای آن‌ها، طلوع خورشید نماد زندگی، بقا و امید به آینده‌ای روشن است.

آئین گافاره و کُول‌ یا گهواره به‌دوش

مصطفایی افزود: یکی دیگر از آئین‌های مهم زمستانی در منطقه کرمانشاه، گافاره و کول‌ است که در ۲۱ دی‌ماه برگزار می‌شود و به ثبت ملی نیز رسیده است، این مراسم به باورهای کهن مرتبط است و در روستاهای مناطق دالاهو و دیگر نواحی زاگرس برگزار می‌شود.

باور به نَفَس کشیدن زمین

وی بیان کرد: بر اساس تقویم کشاورزی محلی، بعد از ۲۰ دی‌ماه، زمین نفس می‌کشد و نوید بهار داده می‌شود، در این روز، اعتقاد بر این است که زنی اسطوره‌ای با گهواره‌ای بر دوش، از کوه به سمت روستاها می‌آید. 

این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: مردم برای این مهمان اسطوره‌ای، غذایی به‌نام «دانَ‌کولانه» تهیه می‌کنند و کاسه‌ای از این غذا را بیرون در خانه می‌گذارند، این غذا به‌عنوان نمادی از خیر و برکت تلقی می‌شود.

وی گفت: در این شب، اجاق خانه‌ها تا صبح روشن می‌ماند، مراقبت از اجاق و آش در حال پخت، اهمیت زیادی دارد، صبح روز بعد، کاسه‌ای از آش را با بقیه آش‌های موجود ترکیب می‌کنند و بر این باورند که این کار باعث افزایش رزق و روزی، برکت محصولات کشاورزی، و بقای نسل در خانواده خواهد شد.

اهمیت نور و روشنی در فرهنگ زاگرس

مصطفایی گفت: در تمام این مراسم‌ها، مفهوم اصلی، نور و روشنی است، مردم این منطقه، شب طولانی را به امید رسیدن به روشنایی جشن می‌گیرند، نور آفتاب، به حدی در فرهنگ این مردم اهمیت دارد که در ادبیات شفاهی آن‌ها نیز بازتاب یافته است و قسم خوردن به نور آفتاب نشان‌دهنده ارزش بالای روشنایی در زندگی آن‌هاست.

به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ شب چله در زاگرس، با حفظ سنت‌های دیرینه، همچنان پیونددهنده نسل‌ها و مروج همبستگی خانوادگی است. 

این آئین کهن، یادآور ارزش دورهمی‌ها و گرمای ارتباطات انسانی در دل تاریکی زمستان است.

انتهای خبر/