به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ هزار سال است که ایرانیان به سوگ امام حسین(ع) می‌نشینند و نیاکان ما در ارج‌گذاری به امام سوم شیعیان حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) و رویداد کربلا در سال ۶۱ هجری قمری، آیین‌هایی را در دهه اول ماه محرم برگزار می‌کنند که یکی از آنها «تعزیه» است.

در هم آمیختن آیین سوگواری اساطیری با مراسم تعزیه 

عزیز مصطفایی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: تعزیه در استان کرمانشاه را می‌توان از جنبه‌های مذهبی، فرهنگی و قومی مورد بررسی قرار داد. 

این دانش‌آموخته مردم‌شناسی و کارشناس میراث فرهنگی استان کرمانشاه با بیان اینکه سوگواری در ایران حتی قبل از ورود اسلام نیز وجود داشته است، افزود: پس از ورود اسلام و تشیع در ایران و به‌ویژه در مناطق غربی هم‌چون کرمانشاه، شاهد ترکیبی از سوگواری فرهنگی با عزای مذهبی هستیم. 

وی گفت: در کرمانشاه مراسم تعزیه هر ساله در ماه محرم برگزار می‌شود، آنچه که تعزیه استان کرمانشاه را از مراسم تعزیه در سایر مناطق ایران و جهان متمایز می‌کند وجود ترکیب فرهنگی در آن است.

مصطفایی خاطرنشان کرد: در استان کرمانشاه سوگواری از گذشته‌های بسیار دور برای اموات فوت شده وجود داشته است، مردمان این دیار حتی سابقه سوگواری برای اساطیر ایران زمین را در کارنامه خود دارند.

وی با بیان اینکه در ادامه آیین سوگواری اساطیری با مراسم تعزیه در هم آمیخته شد، گفت: مثالی که در این زمینه می‌توان زد، چَمَری است؛ چمری نوعی آیین سوگواری است که در کرمانشاهان از قدیم‌الایام وجود داشته که در عزای مرگ بزرگان نواخته می‌شد.

مصطفایی خاطرنشان کرد: چمری یک آیین سوگواری همراه با موسیقی حزن‌انگیز است که بسیار غم‌انگیز و تأثیرگذار است. 

وی گفت: اگر به پیشینه تاریخی چمری نگاهی بیندازیم روایت است که خسروپرویز اسبی به‌نام شبدیز داشت و به خاطر علاقه شدیدی که به آن داشت به همگان اعلام کرده بود که اگر کسی خبر مرگ او را بیاورد حتماً به دار آویخته خواهد شد.

مصطفایی ادامه داد: پس از مرگ شبدیز، خنیاگر یا همان خواننده دربار با نوای حزن‌انگیز چَمری به دربار می‌آید به گونه‌ای که خسروپرویز با زبان خود سئوال می‌کند چه خبر است مگر شبدیز مرده است؟! به این شکل پادشاه خود به مرگ اسب محبوبش پی می‌برد بنابراین مناسک حزن‌انگیز حتی قبل از تعزیه در کرمانشاه وجود داشته‌اند.

وی تصریح کرد: پس از وقوع وقایع حزن‌انگیز کربلا و شهادت حضرت اباعبدالله و یارانش، سوگواری با اشکال مختلف در اقصی نقاط جهان شکل گرفت، شاید با قوت بتوان گفت که در هیچ کجای ایران داستان کربلا را با شیوه‌ای که در کرمانشاه و فرهنگ کُردی روایت می‌شود بازگو نمی‌کنند.

مصطفایی افزود: تعزیه کرمانشاهان با ترکیب عناصر فرهنگی فضای غمگین داستان کربلا را با حزن‌انگیزترین شکل ممکن برای مخاطبان روایت می‌کند.

وی با بیان اینکه مراسم سوگواری و تعزیه اباعبدالله در مناطق مختلف استان اشتراکات و وجوه تمایز مخصوص به خود را دارد، گفت: میراث فرهنگی کرمانشاه سعی در ثبت ملی آیین سوگواری اباعبدالله در مناطق مختلف استان دارد که آیین حلیم‌پزان روستای کنگرشاه از توابع شهرستان صحنه یکی از آنها است که در تاسوعا و عاشورای امسال به ثبت ملی می‌رسد.

مصطفایی ادامه داد: کاشی‌کاری‌های موجود در تکیه معاون‌الملک که روایت‌گر وقایع کربلا هستند نشان از قدمت تعزیه و سوگواری در کرمانشاه دارند.

وی با اشاره به اینکه برخی آوازهای موجود در کرمانشاه مختص همین استان هستند، اذعان داشت: از جمله این آوازها می‌توان به نوحه شیرین شمامه نوبرم اشاره کرد که یکی از مشهورترین آهنگ‌های کُردی در تعزیه و سوگواری استان است.

این دانش‌آموخته مردم‌شناسی افزود: این نوحه حزن‌انگیز در وصف حضرت علی‌اصغر(ع) است در این نوحه حضرت علی‌اصغر(ع) به شمامه که میوه‌ای بسیار خوشبو و زیباست تشبیه شده و در انتهای ابیات این شعر، عبارات «روله لای، علی لای» می‌آید، «روله» واژه‌ای بسیار تأثیرگذار به معنای جگر گوشه است که مردم برای فرزندان و عزیزان خود استفاده می‌کنند، امیدواریم بتوانیم نوای «شیرین شمامه نوبرم» را به ثبت ملی برسانیم. 

نواختن چَمَری و نواهای کُردی در تعزیه

وی بیان کرد: در سوگواری‌ها و تعزیه کرمانشاه از واژه‌ها و آهنگ‌های کُردی استفاده می‌شود که با ترکیب آنها با نوای چمری آیینی ویژه و متفاوت را به وجود می‌آورد که آن را از سایر مناطق کشور متمایز می‌سازد. 

مصطفایی در ادامه تصریح کرد: موقعیت جغرافیایی خاص کرمانشاه و نزدیکی آن به کربلا که به عنوان دروازه کربلا نیز شناخته می‌شود بر آیین‌های سوگواری در استان تأثیرگذار بوده است.

وی خاطرنشان کرد: راه تاریخی شیعیان ایران به سمت کربلا از کرمانشاه می‌گذشته است که خوشبختانه در سال‌های اخیر شاهد احیای مجدد این مسیر هستیم و امیدواریم مسئولان تلاش بیشتری در رونق هرچه بیشتر آن به خرج دهند این راه با برکت نیز که در امتداد راه باستانی ایران قرار گرفته است در صف رسیدن به ثبت ملی و حتی جهانی قرار دارد.

ثبت ملی آیین تعزیه در روستاهای «کرَم‌بست» و «کندوله» کرمانشاه 

مصطفایی گفت: عبور و مرور زائران از این مسیر موجب شکل‌گیری روایات و داستان‌های متعدد و التقاط فرهنگ کردی با فرهنگ دیگر اقوام ایرانی در موضوع تعزیه شده، این درهم تنیدگی فرهنگ‌ها در سوگواری اباعبدالله موجب شده تا کرمانشاهیان به عنوان میزبانانی شایسته در مسیر زوار معرفی شوند و زائران روزهای خوبی را در گذر از این استان به سمت کربلا پشت سر بگذارند.

وی یادآوری کرد: هم‌اکنون سبک تعزیه در برخی مناطق و روستاهای استان همچون «کرَم‌بست» و «کندوله» و همچنین سبک تعزیه در تکیه معاون‌الملک به ثبت ملی رسیده‌اند.

مصطفایی با بیان اینکه شیوه‌ها و رسوم فرهنگی عزاداری اباعبدالله‌الحسین(ع) برای استان کرمانشاه مایه مباهات هستند، گفت: با یک کار کارشناسی دقیق باید تمام رسوم و سبک‌های تعزیه در استان و تفاوت آنها با یکدیگر را شناسایی و به ثبت ملی رساند، مراسم عزاداری و تعزیه در استان از سایر نقاط کشور متمایز است زیرا با فرهنگ سوگواری در این استان درآمیخته است.

تعزیه ریشه در ایران باستان دارد

اردشیر کشاورز در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: عزاداری برای سیدالشهدا(ع) از ۳۵۱ هجری قمری به دستور امیر معزالدوله دیلمی در شهر بغداد هم‌زمان با روز عاشورا آغاز شد‌ و به فرمان وی همه‌جا برای عزاداری سیدالشهدا(ع) سیاه‌پوش شد.

این پژوهشگر و محقق کرمانشاهی افزود: حرکت‌های احساسی و خودانگیخته برای عزاداری امام حسین(ع) بدون هرگونه دخالت عوامل و ساختار حاکمیتی از آن زمان تاکنون توسط مردم صورت گرفته است.

وی گفت: در زمان گذشته مرثیه‌های غمناک در اوصاف ظلم‌های بنی‌امیه در حق شهیدان کربلا توسط مردمان مرسوم بود.

کشاورز خاطرنشان کرد: در بین عشایر کرمانشاه رسم بود که نوحه‌خوانان و مُرشدان چگونگی رخداد واقعه عاشور را از طریق نوای «چَمری» بیان می‌کردند و زنان و کودکان سیاه‌پوش همراه با اسب سیاه با سر دادن شیون و زاری به سمت محل‌های عزاداری حرکت کرده و آواهای غمناک را با خود زمزمه می‌کردند.

وی اذعان داشت: پیشه باستانی رسومی همچون کُتَل عزا کنایه‌ای از مرگ سیاوش و سوگ برپا شده در ماتم مرگ اوست که این آیین در آینده به عزاداری ماه محرم و عزای اباعبدالله(ع) تسری پیدا کرد. 

وی تصریح کرد: تعزیه‌خوانی از دیگر آیین‌های اجرا شده در استان کرمانشاه بوده که مورد استقبال مردم بود و امروزه آیین‌های عزاداری توانسته بافت اولیه و زیرساخت‌های خود را حفظ کند و مراسمات مختلفی نیز در ایام محرم و صفر در تکایا و حسینیه‌ها برگزار می‌شود.

کشاورز با اشاره به اینکه فرآیند تاریخی و چگونگی پیدایش تعزیه را باید در ایران باستان جستجو کرد، تصریح کرد: در نگرش مردم ایران باستان سیاوش نماد مردانگی، جوانمردی، پاکی، فداکاری و کوشندگی در راه پیروزی خوبی بر بدی بود اما در این راه در یک سرزمین بیگانه به دست بیگانگان و به گونه ناجوانمردانه کشته می‌شود تا شهید اسطوره‌های ایرانی نام ‌بگیرد.

تعزیه هنری قدسی است

علی سروستان در گفتگو با خبرنگار  فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: مردم ایران قبل از ورود اسلام به کشورشان عزا یا همان سوگ سیاوش را برگزار می‌کردند زیرا سیاوش برای ایرانیان یک شخصیت مقدس بود که این مطلب در آثار و مراجع تاریخی دوره‌های مختلف نقل شده است و تقریباً هیچ شکی در آن وجود ندارد.

این دانش‌آموخته ادبیات روایی افزود:  حتی در قرون ابتدایی اسلام نیز در بسیاری از منابع که یکی از معتبرترین آنها اشعار شاهنامه است به سوگ سیاوش اشاره شده است.

وی گفت: علویان اولین گروه و سلسله‌ای بودند که به عزاداری برای امام حسین(ع) پرداختند و آیین‌های سوگواری سیاوش را با این عزاداری در هم آمیختند.

سروستان ادامه داد: هرچند تعزیه برگرفته از نبردهای تن به تن در سپاه اعراب بود اما این به معنای آن نیست که در جنگ‌های ایران باستان نبرد تن به تن وجود نداشته است، بلکه برعکس در خود شاهنامه به این موضوع اشاره شده که در نبردهای ایران‌زمین پهلوانان تن به تن در مقابل یکدیگر قرار می‌گرفتند.

وی با بیان اینکه این نبرد تن به تن مبنایی برای نمایش تعزیه به شمار می‌آید، خاطرنشان کرد: در واقع صحنه‌های مرگ و سوگ سیاوش در تعزیه‌ها بازسازی و وارد شدند.

سروستان افزود: تعزیه واژه‌ای عربی برگرفته از کلمه عزا از باب تفعیل است، تعزیه یک کلمه از افعال معتل است که به خاطر تلفظ بهتر به آخر آن حرف «ه» گرد اضافه شده است.

وی با بیان اینکه شیعیان علوی در قرون دوم و سوم هجری از اولین گروه‌هایی بودند که به اقامه عزا برای امام حسین(ع) پرداختند، گفت: در طول تاریخ، حکومت‌های اهل سنت ایران با علویان تقریباً هیچ مشکلی نداشتند بلکه بیشتر مشکل آنها با دیگر گروه‌ها و فرقه‌های شیعه همچون شیعیان اسماعیلی، قرمطیان، هفت امامی و شیعیان زیدی بود به این ترتیب علویان تقریباً به صورت آزادانه مراسم عزاداری امام حسین(ع) را که در ابتدا تنها در روزهای تاسوعا و عاشورا بود، برگزار می‌کردند. 

علویان پایه‌گذاران اصلی روند عزاداری‌های ماه محرم در ایران بودند

سروستان افزود: علویان بیشتر در مناطق شمالی ایران همچون ری، آمل و به طور کلی طبرستان حضور داشتند، در ایران پس از اسلام فرقه‌های دیگری از شیعه همچون زیاریان و آل بویه در طبرستان و سایر قسمت‌های ایران شکل گرفتند اما شیعیان ۱۲ امامی همان علویان بودند در واقع علویان پایه‌گذاران اصلی روند عزاداری‌های محرم و عاشورا در ایران بودند. 

وی ادامه داد: البته در دیگر شاخه‌های مذهب تشیع همچون زیدیه و اسماعیلیه نیز سوگواری برای امام حسین(ع) وجود داشته است اما علویان بیشتر به این مهم می‌پرداختند در واقع علویان ریشه ایرانی سوگ سیاوش را با عزای امام حسین(ع) تلفیق کرده و در هم آمیختند.

سروستان خاطرنشان کرد: البته مراسم عزاداری در عرب هم وجود داشته است و آنها نیز برای مرگ پهلوانان خود مراسم عزاداری برپا می‌کردند اما به هیچ عنوان نمی‌توان تأثیر آیین‌های ایران باستان را در عزای امام حسین(ع) نادیده گرفت و حضور این رسوم و آیین در عزاداری‌های عاشورایی امام حسین(ع) به‌ ویژه تعزیه حتمی و قطعی است.

وی با بیان اینکه تعزیه هنری قدسی است، یادآوری کرد: در تعزیه آوازها و نواهایی خوانده می‌شوند که غالباً برگرفته از موسیقی سنتی ایرانی در دستگاه‌هایی همچون شور، دشتی، ترک و بیات هستند.

سروستان گفت: آوازهای ایرانی و مقام‌های مختلف موسیقی در ایجاد شور و تأثیرگذاری بر مخاطب نقش بسیار مهمی ایفا کرده‌اند و آنچه تعزیه را از سایر اشکال عزاداری متمایز کرده وجود نواهای حزن‌انگیز است که با موسیقی، نمایش و شبیه‌خوانی شخصیت‌ها همراه می‌شود.

به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ آئین‌های تعزیه که سال‌ها در اقصی نقاط ایران روایتگر حادثه عاشورای حسینی بوده است همواره محل تجمع عاشورائیان و شیون و ماتم ارادتمندان به سرور و سالار شهیدان عالم حضرت اباعبدالله‌الحسین(ع) است.

انتهای خبر/