محمد فرخی در گفتگو با خبرنگار اجتماعی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: در سخنرانی اخیر رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار مردم آذربایجان شرقی، نکته‌ای برجسته به چشم آمد که به تأملات عمیق‌تری در خصوص مقاومت و پایداری در برابر چالش‌های اجتماعی و سیاسی در این زمینه نیاز است. 

نویسنده و پژوهشگر کرمانشاهی در حوزه علوم شناختی در ادامه با اشاره به بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در این دیدار، گفت: در مواجهه با بحران‌ها، برخی از افراد به‌ویژه جوانان ایرانی همچنان استوار و ثابت‌قدم مانده‌اند و در مقابل هر نوع تهدیدی از خود شجاعت و ایستادگی نشان داده‌اند این ویژگی به‌عنوان یک میراث فرهنگی و اجتماعی از گذشتگان به نسل‌های کنونی منتقل شده است، ویژگی‌ که با شجاعت و استقامت در مقابل بحران‌ها و حوادث تاریخی تبلور یافته است.

فرخی در این زمینه بر این باور است: این روحیه و استقامت، یک ویژگی اجتماعی است که به‌طور عمیق با مباحث جنگ شناختی و تحولات روان‌شناختی ارتباط دارد، همان‌طور که رهبر معظم انقلاب اسلامی تأکید کردند، این استقامت به‌ویژه در برابر حوادثی که می‌توانند افراد کارکشته و حرفه‌ای را نیز به لرزه درآورد، نمایان می‌شود.

قلب و حقیقت در جنگ شناختی

وی درباره این مسئله به اهمیت تعالیم اسلامی و به‌ویژه آموزه‌های نهج‌البلاغه اشاره کرد و گفت: در مواجهه با بحران‌های اجتماعی و سیاسی، آنچه که در نهایت عامل پیروزی و ماندگاری است، قلب انسان است؛ در این زمینه، خطبه یازدهم نهج‌البلاغه «تَزُولُ الْجِبَالُ وَ لَا تَزُلْ، عَضَّ عَلَى نَاجِذِكَ، أَعِرِ اللَّهَ جُمْجُمَتَكَ، تِدْ فِي الْأَرْضِ قَدَمَكَ، ارْمِ بِبَصَرِكَ أَقْصَى الْقَوْمِ وَ غُضَّ بَصَرَكَ، وَ اعْلَمْ أَنَّ النَّصْرَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ»؛ امیرالمؤمنین حضرت علی (ع) خطاب به محمدابن حنفیه بیان می‌کنند اهمیت ویژه‌ای دارد، در این خطبه، حضرت علی (ع) به محمدابن حنفیه توصیه کرده‌اند که در برابر مشکلات و بحران‌ها باید ثابت قدم باشد و دل خود را به خدا بسپارد، در حقیقت جنگ شناختی یک حقیقت قلبی و دقیقاً همان معنای پایداری در جنگ شناختی است، جایی که فرد باید از درون قوی و استوار باشد تا بتواند در مواجهه با تهدیدات بیرونی، همچون کوه استوار بماند.

فرخی در ادامه بحث خود با اشاره به آیه ۶۰ سوره مبارکه احزاب بیان کرد: جنگ شناختی در حقیقت جنگی است که در آن افراد و گروه‌ها در تلاش هستند تا با دستکاری ذهن و افکار دیگران، آن‌ها را به سمت اهداف خود سوق دهند، در آیه ۶۰ سوره احزاب آمده است: «لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا»؛ اگر منافقان و کسانی که در دل‌هایشان بیماری (ضعف ایمان) است و آن‌هایی که در مدینه شایعه های دروغ و دلهره‌آور پخش می‌کنند (از رفتار زشتشان) باز نایستند، تو را بر ضد آن‌ها بر می‌انگیزیم (که یا تبعیدشان کنی یا با آن‌ها بجنگی)، آنگاه در این شهر جز اندکی (که خالص و پاک هستند) در کنار تو نخواهند ماند.»

وی افزود: در این آیه، یک تعبیر بسیار مهم و رایج وجود دارد: «وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ» این جمله بیانگر افرادی است که در جامعه افکار منفی و آشفته منتشر می‌کنند، ممکن است در هر جمعی فردی باشد که اراجیف و سخنان بی‌اساس را پخش کند، در واقع این عبارت به موضوعی بسیار مهم در حوزه جنگ شناختی اشاره دارد، در آیه ۶۹ سوره مبارکه احزاب، حضرت حق به تبیین این مفهوم پرداخته است. برای تفسیر این آیه، باید به آیه ۱۴ سوره مزمل نیز نگاه کنیم: «يَوْمَ تَرْجُفُ الْأَرْضُ وَالْجِبَالُ وَكَانَتِ الْجِبَالُ كَثِيبًا مَهِيلًا» که اشاره به روزی دارد که زمین و کوه‌ها به لرزه درمی‌آیند و کوه‌ها مانند توده‌ای از شن روان خواهند شد.

وی خاطرنشان کرد: افرادی که در شهرها با پخش سخنان آلوده دل‌ها را می‌لرزاند و در تلاش هستند تا در دل‌های مردم تردید و ترس ایجاد کنند، به همان معنای افرادی هستند که در این آیه مورد اشاره قرار گرفته‌اند آن‌ها موجب سردرگمی و آشفتگی در ذهن و قلب دیگران می‌شوند، امام خامنه‌ای نیز در این دیدار فرمودند: «نباید روایت‌های نادرست موجب ایجاد اختلال در اندیشه‌ها و تفکرات ما شود»؛ این مسئله به‌ویژه برای نسل جوان حائز اهمیت است، نسلی که باید در برابر این نوع روایت‌ها با قلبی مستحکم و منسجم، قلبی که در جنگ شناختی تکان نمی‌خورد ایستادگی کند، جوانان باید قادر باشند تا در برابر این جنگ‌های شناختی ایستادگی کنند و قلب خود را از تأثیرات منفی مصون نگه دارند.

فرخی ادامه داد: مطالعه جنگ شناختی در حوزه زبان‌شناسی و روان‌شناسی، می‌تواند به ما کمک کند تا بفهمیم که در این جنگ، قلب انسان چگونه می‌تواند مانند برگی که به درخت آویزان است، دچار تغییرات شود البته همانطور که در تعبیر وحیانی و روایی نیز آمده است، قلب باید با بند محکم و استواری به حقیقت متصل باشد، در این جنگ شناختی، همانطور که جناب استاد شفیعی کدکنی در اشعار خود آورده‌اند، قلب باید پیوسته به درخت حیات خود وصل باشد، زیرا اگر از درخت بی‌خبر شود، مانند برگ بی‌درخت، بی‌حاصل و بی‌ارزش خواهد شد، قلب باید منسجم و محکم باشد تا در برابر هجمه‌ها و افکار نادرست، همچنان ثابت و استوار بماند.

وی در این زمینه به اهمیت مفهوم قلب در جنگ شناختی اشاره کرد و گفت: قلب انسان همانند درختی است که باید ریشه‌دار و محکم باشد، این مفهوم به‌ویژه در علوم شناختی و زبان‌شناسی مورد توجه قرار گرفته است؛ در زبان‌شناسی شناختی، قلب به‌عنوان نمادی از مرکزیت و ثبات در نظر گرفته می‌شود، در جنگ شناختی، در حقیقت این قلب است که باید همچون میخ در زمین استوار باشد تا در برابر تکانه‌ها و بحران‌ها تاب بیاورد.

این نویسنده و پژوهشگر کرمانشاهی همچنین به تأثیرات روان‌شناختی این جنگ‌ها اشاره کرد و توضیح داد: در یک جنگ شناختی، ذهن و روان فرد می‌تواند هدف قرار گیرد، این جنگ‌ها می‌توانند با استفاده از شایعات، اطلاعات نادرست و تصورات غلط، ذهنیت افراد را تحت تأثیر قرار دهند و آن‌ها را به سمت اهداف خاصی هدایت کنند و در این شرایط، تنها کسانی که قلبی مستحکم و استوار دارند می‌توانند در برابر این فشارهای روانی مقاومت کنند.

فرخی در ادامه به اشعار استاد شفیعی کدکنی اشاره کرد که در آن‌ها تصویر بسیار زیبایی از قلب و استقامت به دست می‌دهد ذکر شده و تصریح کرد: در یکی از اشعار معروف این شاعر آمده است: «گر درختی از خزان بی برگ شد/یا کرخت از صولت سرمای سخت/هست امیدی که ابر فرودین/برگ‌ها رویاندش از فر بخت» که این اشعار دقیقاً به مفهوم قلب در جنگ شناختی اشاره دارند، همان‌طور که درختی که از برگ افتاده است، اگر ریشه‌اش همچنان در خاک محکم باشد، می‌تواند دوباره جوانه بزند، قلب انسان نیز در صورت داشتن ریشه‌ و پایگاه درست، می‌تواند در برابر بحران‌ها و مشکلات جان دوباره بگیرد و پایداری خود را حفظ کند.

وی با اشاره به آموزه‌های اسلامی و قرآنی، تأکید کرد: جنگ شناختی تنها یک جنگ بیرونی نیست بلکه بیشتر یک جنگ درونی است که در آن فرد باید توانایی مقابله با تهدیدات روانی و شناختی را داشته باشد؛ در این جنگ، ثبات درونی و استقامت قلبی مهم‌ترین عوامل پیروزی هستند و جوانان نسل امروز باید توانایی این استقامت را در خود پرورش دهند، این ویژگی‌ها در گذشته نیز وجود داشته و به‌عنوان میراثی از گذشتگان، همچنان در نسل‌های جدید وجود دارد و باید حفظ و تقویت شود.

فرخی یادآور شد: در جنگ شناختی، آنچه که بیش از هر چیزی اهمیت دارد، خودآگاهی و آگاهی از ابزارهایی است که می‌تواند ذهن و قلب افراد را تحت تأثیر قرار دهد؛ در این مسیر، آگاهی از اصول و مبانی فکری و دینی می‌تواند فرد را در برابر تهاجمات شناختی محافظت کند و او را به فردی مقاوم و استوار در برابر هر گونه تهدید تبدیل کند.

این نویسنده کرمانشاهی در حوزه علوم شناختی پیرامون جنگ شناختی و تأثیر آن بر نسل‌های مختلف بر لزوم توجه به بُعد معنوی و شناختی در حکمرانی و جامعه‌پذیری نسل‌های جدید تأکید کرد و گفت: قلب جوانان که می‌خواهند در عرصه جنگ شناختی وارد شوند باید رابطه‌اش با اصالت و حقیقت درونی خود مستحکم باشد.

 وی خاطرنشان کرد: در قرآن کریم، در جریان‌های مختلفی نظیر اصحاب کهف و مادر حضرت موسی (ع)، مفهوم «ربط» و «رابطه» با قلب‌ها به‌طور ویژه مطرح شده است، در این زمینه، قلب انسان، به‌ویژه در دوران بحران‌ها، نیازمند تقویت و استحکام است تا از سست‌شدن و فروپاشی آن جلوگیری شود.

وی این مفهوم را با مثال آیه قرآن که درباره استحکام قلب مادر حضرت موسی (ع) آمده است، توضیح داد و گفت: «وَأَصْبَحَ فُؤَادُ أُمِّ مُوسَىٰ فَارِغًا ۖ إِنْ كَادَتْ لَتُبْدِي بِهِ لَوْلَا أَنْ رَبَطْنَا عَلَىٰ قَلْبِهَا لِتَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ؛ و قلب مادر موسی (از هرچیز جز یاد فرزندش) تهی شد (و در اضطراب و نگرانی فرو رفت)؛ اگر قلبش را (با لطف خود) محکم و استوار نکرده بودیم تا از باورکنندگان وعده ما باشد، به درستی که نزدیک بود آن (حادثه پنهانی) را فاش کند» این آیه اهمیت استحکام قلب در برابر بحران‌ها و حملات شناختی را بیان می‌کند.

فرخی در ادامه تأکید کرد: این مسئله تنها به فرد محدود نمی‌شود، بلکه در سطح جمعی نیز، از جمله در جنگ شناختی و حکمرانی شناختی، باید به این نکته توجه شود که قلب انسان‌ها باید در برابر معانی و مفاهیم مختلف، ثابت و مستحکم باشد؛ در این زمینه در آیه پایانی سوره آل عمران اشاره می‌کند: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ؛ ای اهل ایمان! (در برابر حوادث) شکیبایی کنید، و دیگران را هم به شکیبایی وادارید، و با یکدیگر (چه در حال آسایش چه در بلا و گرفتاری) پیوند و ارتباط برقرار کنید و از خدا پروا نمایید تا رستگار شوید.» در این آیه نیز مفهوم «رابطه» و «ربط» نه‌تنها در معنای پیوند اجتماعی، بلکه در معنای استحکام و پایداری قلب‌های انسان‌ها در برابر چالش‌ها و بحران‌های معنوی و اجتماعی آمده است.

بحران معنایی و شکاف نسلی

وی با اشاره به مبحث شکاف نسلی«Generation Gap» که امروزه در جوامع و به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه مشاهده می‌شود را ناشی از بحران معنایی دانست که نسل جدید در آن گرفتار شده است و تصریح کرد: در نسل‌های مختلف، معنا و مفهوم برخی آموزه‌ها و باورها تغییر کرده و یا برای نسل جدید کارکرد لازم را ندارد، این بحران معنایی در نسل‌های جدید باعث بروز اختلال در فرآیندهای شناختی و ارزشی شده است. 

وی افزود: مهم‌ترین راهکار برای حل این بحران معنایی، استفاده از ابزار جنگ شناختی و حکمرانی شناختی است، جنگ شناختی می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای انتقال معانی صحیح به نسل‌های جدید عمل کرده و در جهت تقویت انسجام شناختی و معنوی آن‌ها به‌کار گرفته شود.

فرخی در ادامه بر این نکته تأکید کرد: در مواجهه با شکاف نسلی و بحران معنایی، نیاز است تا نسل جدید بر اساس یک چارچوب فکری و معنوی منسجم و پایدار شکل گیرد، در این زمینه توجه به قلب جوانان و تقویت آن در مواجهه با چالش‌های شناختی و معنوی ضروری است؛ قلب نسل جدید باید در قبال معانی و مفاهیم جدید باز و پذیرنده باشد، این قلب اگر ارتباطی عمیق و صحیح با اصول و باورهای اساسی پیدا کند قادر خواهد بود که این معانی را به‌خوبی درک کرده و در زندگی روزمره‌اش به‌کار گیرد.

فرخی همچنین به تاریخچه مفهوم جنگ شناختی اشاره کرد و توضیح داد: در گذشته، قبل از ورود به جنگ‌های مسلحانه، از رجزخوانی و سخنرانی‌ها برای تقویت روحیه و تغییر روند نبرد استفاده می‌شد، در دنیای امروز نیز جنگ شناختی به‌عنوان ابزاری برای تغییر روایت‌ها و تأثیرگذاری بر افکار و اذهان انسان‌ها وارد میدان شده است، جنگ شناختی به جای تمرکز بر نبردهای مسلحانه، بر تغییر نگرش‌ها، باورها و نحوه درک انسان‌ها از واقعیت‌ها تمرکز دارد، در این میان حکمرانی شناختی نقش بسیار مهمی دارد و باید از این ابزار به درستی استفاده کند تا نسل جدید در مقابل جنگ شناختی، موفق و مقاوم باشد.

فرخی در این راستا به حکمرانی شناختی اشاره کرد می‌تواند زمینه‌ساز انتقال معانی درست و صحیح به نسل‌های جدید باشد و گفت: حکمرانی شناختی باید به گونه‌ای باشد که بتواند از فرصت‌های موجود در شکاف‌های معنایی میان نسل‌ها استفاده کرده و در نهایت، هویت و فرهنگ اصیل را در قالب مفاهیم جدید و کاربردی به نسل‌های جدید منتقل کند به‌ویژه در دنیای مدرن که با تغییرات سریع تکنولوژیکی و اجتماعی مواجه هستیم، این نوع حکمرانی می‌تواند نقشی حیاتی در حفظ انسجام اجتماعی و معنوی ایفا کند.

به‌طور کلی با توجه به منویات معظم‌له برای دفاع نرم‌افزاری توجه به ابعاد معنوی و شناختی در فرآیندهای اجتماعی و حکمرانی ضرورت دارد و در دنیای معاصر، جایی که بحران‌های معنایی و شکاف‌های نسلی به چالش‌های جدی تبدیل شده‌اند، باید از ابزارهای جنگ شناختی و حکمرانی شناختی و تولید محتوا به‌طور هوشمندانه‌ای استفاده شود تا از این وضعیت به نفع جامعه و نسل‌های آینده بهره‌برداری شود.

انتهای خبر/