محمدرضا رشیدی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: حمام‌های سنتی ایران، نه‌تنها فضایی برای نظافت و پاکیزگی، بلکه جلوه‌ای از فرهنگ، آداب و معماری غنی ایرانی بوده‌اند، این گرمابه‌ها که قدمتی چند هزارساله دارند، نقشی فراتر از محلی برای شستشو ایفا می‌کردند و با باورهای دینی و فرهنگی مردم گره خورده بودند.

این کارشناس مرمت و ابنیه بافت‌های تاریخی افزود: بررسی تاریخ حمام‌های ایران نشان می‌دهد که پاکیزگی، همواره از مسائل مهم برای ایرانیان بوده و حتی پیش از دوران ساسانیان نیز به این موضوع اهمیت ویژه‌ای داده می‌شد.

نقش حمام‌ها در جامعه ایرانی

وی گفت: در زمان گذشته در هر محله، حداقل یک حمام عمومی وجود داشت، این حمام‌ها بسته به ابعاد و کاربری‌شان، به سه دسته کوچک، متوسط و بزرگ تقسیم می‌شدند، برای مثال، حمام‌های کوچک به‌طور خاص برای زیرمحله‌ها طراحی شده بودند، در حالی که حمام‌های بزرگ‌تر، مانند حمام شهبازخان در کرمانشاه، برای استفاده تمامی اهالی محله و حتی فراتر از آن به‌کار می‌رفتند.

رشیدی خاطرنشان کرد: طراحی این حمام‌ها با دقتی بالا انجام می‌شد، مکان‌یابی مناسب، استفاده از سطوح پایین‌تر از زمین برای حفظ گرما و حذف روزنه‌ها و منافذی که امکان تبادل حرارت با بیرون را فراهم می‌کرد، از ویژگی‌های مهم معماری گرمابه‌های سنتی بود، این ساختارها به‌گونه‌ای طراحی می‌شدند که فضای داخل حمام هم از نظر امنیت و هم از نظر حفظ حریم خصوصی، مناسب باشد.

جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی گرمابه‌ها

وی ادامه داد: حمام‌ها بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی اجتماعی مردم بودند، آن‌ها نه‌تنها محلی برای شست‌ و شو، بلکه فضایی برای برگزاری آئین‌های ‌ مختلف از جمله جشن‌های زایمان، حمام عروسی و مراسم تشرف پیش از سفرهای زیارتی بودند در این مراسم‌ها، افراد نه‌تنها از نظر جسمی پاک می‌شدند، بلکه از لحاظ روانی و معنوی نیز آماده می‌شدند.

رشیدی افزود: یکی از جالب‌ترین کاربری‌های حمام، استفاده از آن به‌عنوان مکانی برای رفع کدورت‌ها و آشتی‌کنان بود، باور بر این بود که تطهیر جسم می‌تواند به پالایش روح و ایجاد آمادگی روانی برای شروعی تازه کمک کند. 

این کارشناس ابنیه و بافت تاریخی تصریح کرد: از سوی دیگر، حمام عافیت نیز در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه‌ای داشت، افرادی که پس از بیماری‌های سخت بهبودی می‌یافتند، برای شکرگزاری و زدودن اثرات بیماری، به این حمام‌ها می‌رفتند.

طراحی و معماری گرمابه‌ها

وی افزود: ساختار گرمابه‌ها شامل فضاهایی همچون سربینه (محل آماده‌سازی)، میان‌در (رابط میان سربینه و گرم‌خانه) و گرم‌خانه بود، این فضاها با دقت طراحی می‌شدند تا هم پاسخگوی نیازهای کاربردی باشند و هم حس آرامش را برای استفاده‌کنندگان فراهم کنند.

رشیدی خاطرنشان کرد: نورپردازی طبیعی از طریق جام‌ها و روزنه‌های سقف، تزئینات هنری روی دیوارها و ستون‌ها، و طراحی خاص ورودی‌ها از جمله عناصری بودند که به زیبایی و عملکرد این فضاها کمک می‌کردند.

وی گفت: حمام‌ها همچنین مجهز به حوضچه‌های آب گرم و سرد، معروف به چال‌حوض، بودند، این حوضچه‌ها هم برای استحمام و هم به‌عنوان مکانی برای تفریح و استراحت استفاده می‌شدند. در تابستان‌ها، آب سرد در این حوض‌ها ریخته می‌شد تا فضایی خنک و دلپذیر ایجاد شود.

ضرورت بازنمایی و حفظ این میراث

رشیدی افزود: در دنیای امروز، با وجود تغییرات در سبک زندگی و ساخت‌ و ساز، بسیاری از این حمام‌ها از بین رفته یا تغییر کاربری داده‌اند، در خانه‌های امروزی، حمام‌ها به فضای کوچکی محدود شده‌اند و روند آئینی و زیبایی‌شناختی حمام‌های سنتی فراموش شده است، به همین دلیل، ضروری است که با مستندسازی تصویری، نقشه‌کشی و ارائه توضیحات دقیق درباره این بناها، میراث فرهنگی ایران حفظ و به نسل‌های آینده منتقل شود.

این کارشناس ابنیه و بافت تاریخی ادامه داد: تصاویر از جزئیاتی همچون ورودی‌ها، سربینه‌ها، تزئینات و ساختار بام حمام‌ها می‌توانند به درک بهتر این بناها کمک کنند همچنین، ارائه نقشه‌های دقیق و کدگذاری‌شده از بخش‌های مختلف این حمام‌ها می‌تواند بینش کاملی از چگونگی طراحی و عملکرد آن‌ها ارائه دهد.

وی گفت: حمام‌های سنتی ایران، نمادی از فرهنگ و معماری غنی این سرزمین هستند که نیازمند توجه و حفاظت ویژه‌ هستند چرا که این فضاها نه‌تنها یادآور سبک زندگی گذشته، بلکه گنجینه‌ای از دانش معماری و آداب‌ و رسوم ایرانی‌اند که می‌توانند الهام‌بخش طراحی‌های امروزی باشند، لذا حفظ و بازآفرینی این میراث می‌تواند پیوندی میان گذشته و حال ایجاد کرده و هویت فرهنگی ایران را بیش‌ از پیش تقویت کند.

انتهای خبر/