به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اقتصاد دانش‌بنیان به‌عنوان محور توسعه پایدار در دهه‌های اخیر، نقشی بنیادین در تحول اقتصادهای محلی ایفا کرده است. استان کرمانشاه با دارا بودن ظرفیت‌های گسترده در حوزه‌های کشاورزی، دامداری، گیاهان دارویی و گردشگری، توان بالقوه‌ای برای ورود به اقتصاد دانش‌بنیان دارد، اما تاکنون بهره‌برداری محدودی از این توان انجام شده است. 

این مقاله با رویکرد تحلیلی و داده‌محور، وضعیت فعلی شاخص‌های اقتصادی استان را بررسی و نقش شرکت‌های دانش‌بنیان را در ارتقای بهره‌وری و ایجاد ارزش‌افزوده در اقتصاد بومی تحلیل می‌کند. 

یافته‌ها نشان می‌دهد که با وجود رشد هفت برابری تولیدات کشاورزی و چهار برابری تولیدات دامی پس از انقلاب، فاصله میان ظرفیت بالقوه و بالفعل استان همچنان چشم‌گیر است. توسعه فناوری‌های هوشمند در بخش کشاورزی، دامداری و گردشگری، و نیز ایجاد پیوند میان دانشگاه، صنعت و دولت، می‌تواند موتور محرک اقتصاد کرمانشاه در مسیر توسعه پایدار باشد. 

۱. مقدمه

اقتصاد کرمانشاه طی سال‌های اخیر درگیر رکود نسبی تولید و مهاجرت نیروی کار بوده است. این در حالی است که استان از لحاظ جغرافیایی، اقلیمی و منابع انسانی از غنی‌ترین مناطق غرب کشور به شمار می‌آید. در گزارش وزارت کشور (۱۴۰۲)، کرمانشاه با وسعتی بالغ بر ۲۴ هزار و ۶۴۰ کیلومتر مربع و جمعیتی بیش از ۲ میلیون نفر، دارای ۹۴۷ هزار هکتار اراضی کشاورزی و ۴۵ هزار هکتار باغات فعال است. با وجود این، سهم آن از تولید ناخالص ملی کمتر از ۲ درصد تخمین زده می‌شود. 

اقتصاد دانش‌بنیان که بر پایه علم، فناوری و نوآوری استوار است، می‌تواند این وضعیت را متحول کند. بر اساس گزارش معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری (۱۴۰۳)، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان کرمانشاه از ۳۵ شرکت در سال ۱۳۹۹ به بیش از ۹۰ شرکت در سال ۱۴۰۳ افزایش یافته است. با این حال، سهم بخش کشاورزی و دامپروری در این شرکت‌ها کمتر از ۱۰ درصد است. این نابرابری نشان می‌دهد که ظرفیت‌های بومی استان هنوز در مدار فناوری قرار نگرفته‌اند. 

هدف این مقاله، تحلیل نقش شرکت‌های دانش‌بنیان در فعال‌سازی ظرفیت‌های اقتصادی کرمانشاه و ارائه راهکارهایی برای گذار از اقتصاد سنتی به اقتصاد دانش‌بنیان بومی است. 

۲. مبانی نظری و پیشینه پژوهش

مفهوم «اقتصاد دانش‌بنیان» از دهه ۱۹۹۰ وارد ادبیات توسعه شد و تأکید آن بر استفاده از دانش به‌عنوان منبع اصلی تولید و رشد اقتصادی است (OECD, ۱۹۹۶). در ایران، از سال ۱۳۹۲ با تصویب قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، سیاست‌گذاری در این زمینه به‌صورت رسمی آغاز شد. 

مطالعات داخلی (نظیر رحیمی، ۱۴۰۰؛ قاسمی، ۱۴۰۱) نشان داده‌اند که پیوند دانشگاه‌ها و شرکت‌های فناور با بخش‌های بومی اقتصاد، یکی از مؤثرترین ابزارهای توسعه منطقه‌ای است. همچنین تجربه استان‌هایی مانند اصفهان و خراسان رضوی حاکی از آن است که سرمایه‌گذاری در حوزه کشاورزی هوشمند و فرآوری گیاهان دارویی می‌تواند بازده تولید را تا ۳۰ درصد افزایش دهد. 

در استان کرمانشاه، به‌رغم وجود پارک علم و فناوری فعال و زیرساخت‌های اولیه، هنوز ارتباط میان زیست‌بوم نوآوری و اقتصاد محلی ضعیف است. این مسئله، مانع اصلی تبدیل ظرفیت به ثروت محسوب می‌شود. 

۳. تحلیل وضعیت فعلی اقتصاد بومی کرمانشاه

۳–۱. کشاورزی

کرمانشاه با تولید سالانه بیش از ۵٫۵ میلیون تُن محصولات زراعی، باغی و دامی یکی از قطب‌های کشاورزی کشور است (مهر، ۱۴۰۳). تولید گندم استان در سال زراعی ۱۴۰۲–۱۴۰۳ به یک‌هزار و ۸۵ میلیون تُن رسیده که نسبت به دهه ۱۳۵۰ بیش از چهار برابر افزایش یافته است (ایرنا، ۱۴۰۳). 
با این وجود، بهره‌وری آب و انرژی در مزارع استان پایین است. حدود ۱۳۲ هزار هکتار از اراضی استان به سامانه‌های نوین آبیاری مجهز شده‌اند، در حالی که ظرفیت تجهیز بیش از ۳۰۰ هزار هکتار وجود دارد. 

ضریب مکانیزاسیون کشاورزی استان ۲٫۳۸ اسب بخار در هکتار است، در حالی‌که استاندارد مطلوب ملی ۳ اسب بخار اعلام شده است. 
بررسی میدانی جهاد کشاورزی استان (۱۴۰۲) نشان می‌دهد که به‌کارگیری فناوری‌های سنجش از دور و تحلیل داده‌های اقلیمی می‌تواند تا ۲۰ درصد در مصرف آب صرفه‌جویی و تا ۱۵ درصد عملکرد محصول را افزایش دهد. 

۳–۲. دامداری

تولیدات دامی کرمانشاه از ۱۲۹ هزار تُن در سال ۱۳۵۷ به بیش از ۵۶۷ هزار تُن در سال ۱۴۰۳ رسیده است (مهر، ۱۴۰۳). تولید گوشت مرغ نیز از ۱۵ هزار تُن به بیش از ۷۴ هزار تُن افزایش یافته است (ایرنا، ۱۴۰۳). 

با وجود این رشد، ساختار دامداری همچنان سنتی است و میانگین تلفات سالانه دام در استان حدود ۷ تا ۱۰ درصد برآورد می‌شود. 
در حال حاضر حدود ۳۴۴ واحد صنایع تبدیلی دامی در استان فعال است، اما کمتر از ۵ درصد آن‌ها از فناوری‌های هوشمند یا سامانه‌های داده‌محور استفاده می‌کنند. 

بر اساس مدل پیشنهادی این مقاله، استفاده از تراشه‌های پایش سلامت دام، نرم‌افزارهای مدیریت خوراک، و الگوریتم‌های یادگیری ماشین می‌تواند تلفات را به زیر ۵ درصد کاهش دهد و راندمان خوراک را تا ۱۵ درصد افزایش دهد. 

۳–۳. گیاهان دارویی

اقلیم متنوع کوهستانی استان بستری مناسب برای کشت گیاهان دارویی همچون باریجه، آنغوزه، موسیر، آویشن و گل گاوزبان است. 
بر اساس داده‌های پارک علم و فناوری (۱۴۰۲)، تنها کمتر از ۱۰ درصد از ظرفیت گیاهان دارویی استان فرآوری و بخش عمده‌ای از محصولات به‌صورت خام صادر می‌شود. 
ایجاد واحدهای فرآوری، عصاره‌گیری و برندسازی بومی می‌تواند ارزش‌افزوده این بخش را تا ۳۰۰ درصد افزایش دهد. با توجه به تجربه استان همدان، توسعه زنجیره ارزش گیاهان دارویی در استان کرمانشاه می‌تواند سالانه بیش از ۵۰۰ میلیارد تومان درآمد جدید ایجاد کند. 

۳–۴. گردشگری و صنایع خلاق

کرمانشاه با آثار جهانی بیستون و طاق‌بستان، طبیعت اورامانات و بافت فرهنگی غنی، از مستعدترین مناطق کشور در حوزه گردشگری فرهنگی است. 
با این حال، سهم استان از گردشگری داخلی در سال ۱۴۰۲ تنها ۱٫۸ درصد بوده است (وزارت میراث فرهنگی، ۱۴۰۳). نبود زیرساخت دیجیتال، بازاریابی سنتی و فقدان داده‌های رفتاری گردشگران از جمله چالش‌ها هستند. 
ورود شرکت‌های دانش‌بنیان خلاق به این حوزه (طراحی اپلیکیشن‌های گردشگری، واقعیت افزوده و بازاریابی داده‌محور) می‌تواند حضور گردشگران داخلی و خارجی را دو برابر کند. 
بر اساس برآورد پارک علم و فناوری، در صورت تحقق این مدل، اشتغال مستقیم در بخش گردشگری دیجیتال استان می‌تواند به بیش از ۳ هزار نفر برسد. 

۴. تحلیل وضعیت مطلوب و مسیر توسعه

بر اساس داده‌های فوق، مسیر توسعه دانش‌بنیان در کرمانشاه مستلزم تحقق چند پیش‌شرط کلیدی است: 

۱. توسعه زیرساخت داده‌محور کشاورزی و دامداری: تجهیز حداقل ۵۰ درصد مزارع و واحدهای دامداری به فناوری‌های سنجش از دور، تراشه‌های پایش و سامانه‌های تحلیلی. 
۲. تسهیل سرمایه‌گذاری خطرپذیر بومی: ایجاد صندوق‌های حمایت مالی از ایده‌های فناورانه در سطح شهرستان‌ها. 
۳. پیوند دانشگاه و صنعت: تعریف پروژه‌های مشترک بین دانشگاه رازی، پارک علم و فناوری و شرکت‌های محلی برای رفع نیازهای واقعی تولید. 
۴. آموزش مهارت‌های فناورانه به روستاییان: تربیت کارآفرینان بومی در قالب طرح‌های مهارت‌افزایی استانی. 
۵. برندسازی صادراتی: توسعه برندهای محلی در گیاهان دارویی و محصولات ارگانیک کرمانشاه برای بازار منطقه‌ای. 

در صورت اجرای این سیاست‌ها، اقتصاد استان می‌تواند در بازه پنج‌ساله سهم خود را از تولید ناخالص ملی از حدود ۲ درصد فعلی به ۳٫۵ درصد افزایش دهد و اشتغال فناورانه را به بیش از ۱۰ هزار نفر برساند. 

۵. بحث و نتیجه‌گیری

نتایج تحلیل‌ها نشان می‌دهد که کرمانشاه با وجود رشد کمی در تولیدات، هنوز از نظر بهره‌وری و فناوری در سطح مطلوب نیست. 
اقتصاد بومی استان در صورتی می‌تواند به پایداری برسد که «دانش» به‌عنوان نهاده تولید وارد کشاورزی، دامداری و گردشگری شود. 
شرکت‌های دانش‌بنیان باید از فعالیت صرفاً خدماتی فاصله گرفته و به سمت حل مسائل واقعی منطقه حرکت کنند. 

اگر دولت استانی بتواند سازکار همکاری منسجم میان دانشگاه‌ها، شرکت‌های فناور و تولیدکنندگان محلی ایجاد کند، کرمانشاه می‌تواند الگوی توسعه دانش‌بنیان در غرب ایران شود. 

اقتصاد دانش‌بنیان نه شعاری سیاسی، بلکه راهی عملی برای احیای تولید، جلوگیری از مهاجرت روستاییان، و خلق ثروت پایدار از دل منابع بومی است. 

منابع
۱. خبرگزاری ایرنا (۱۴۰۳). «افزایش حدود ۷ برابری تولیدات کشاورزی استان کرمانشاه پس از انقلاب». 

۲. خبرگزاری مهر (۱۴۰۳). «کرمانشاه قطب کشاورزی غرب کشور؛ رشد تولیدات زراعی و دامی». 

۳. خبرگزاری تسنیم (۱۴۰۱). «افزایش شرکت‌های دانش‌بنیان کرمانشاه به ۷۷ شرکت». 

۴. خبرگزاری برنا (۱۴۰۳). «افزایش ۲۰ درصدی شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان کرمانشاه». 

۵. خبرگزاری ایسنا (۱۴۰۳). «کشت پاییزه در ۷۰۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی کرمانشاه». 

۶. خبرگزاری جوان (۱۴۰۳). «تولید ۲۰ محصول دانش‌بنیان در کرمانشاه». 

۷. پارک علم و فناوری کرمانشاه (۱۴۰۲). «گزارش عملکرد و آمار اشتغال شرکت‌های دانش‌بنیان». 

۸. وزارت جهاد کشاورزی (۱۴۰۲). «آمار رسمی ضریب مکانیزاسیون و سامانه‌های آبیاری تحت فشار». 

۹. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی (۱۴۰۳). «گزارش عملکرد استان‌ها در گردشگری داخلی». 

۱۰. رحیمی، م. (۱۴۰۰). اقتصاد دانش‌بنیان و توسعه منطقه‌ای در ایران. انتشارات دانشگاه تهران. 

نویسنده: حسین جلیلیان؛ مدیر مسئول شبکه اطلاع‌رسانی مرصاد

انتهای خبر/