به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی مرصاد، کیوان دارابخانی* در یاداشتی نوشت: ما در دنیایی که مملو از رسانه‌های مختلف است زندگی می‌کنیم؛ از روزنامه تا رادیو و تلویزیون و اینترنت؛ سواد رسانه‌ای ما را قادر می‌سازد تا همه پیام‌های رسانه‌ای را که روزانه با آن‌ها مواجه می‌شویم، درک و ارزیابی کنیم، و به ما این توانمندی را می‌دهد که انتخاب بهتری برای خواندن، تماشا و گوش دادن داشته باشیم؛ همچنین به ما در داشتن جامعه‌ای باهوشتر و خلاقتر کمک میکند

سواد رسانه‌ای به عنوان یک مهارت ضروری در قرن بیست و یکم توسط مربیان و محققان از جمله روانشناسان رسانه‌ای معرفی می‌شود.

با وجود این، بسیاری از مردم هنوز رسانه‌ها را سرگرمی بی‌ضرر دانسته و ادعا می‌کنند که تحت تأثیر پیام‌های آن نیستند؛ با این حال، یافته‌های تحقیقات محققان این حوزه به طور مداوم نشان می‌دهد که مردم تحت تأثیر پیام‌های رسانه‌ای که مصرف می‌کنند، قرار می‌گیرند.

آموزش سواد رسانه‌ای به کودکان و بزرگسالان کمک می‌کند تا تأثیر رسانه‌ها را بشناسند و دانش و ابزارهایی برای کاهش تأثیر آن در اختیار آن‌ها گذاشته شود.

اولین تلاش برای آموزش سواد رسانه‌ای به تلاش یک مؤسسه تولید کننده فیلم بریتانیا در اواخر دهه ۱۹۲۰ و اوایل دهه ۱۹۳۰ برای آموزش مهارت‌های تحلیلی به کاربران رسانه‌ها بازمی گردد؛ تقریباً در همان زمان در آمریکا نیز انجمن ویسکانسین تلاش کرد به شهروندان بیاموزد که مصرف‌کنندگانی با تفکر انتقادی در مورد رسانه‌ها باشند.

هدف این تلاش‌های اولیه سواد رسانه‌ای، که تا دهه ۱۹۶۰ میلادی ادامه یافت، محافظت از دانش‌آموزان در برابر رسانه‌ها با هشدار دادن به آن‌ها در مورد مصرف آن بود؛ علی‌رغم این تلاش ها، تسلط رسانه‌ها به‌ویژه تلویزیون ادامه داشت، به نحوی که علاقه به آموزش سواد رسانه‌ای کاهش یافت!
ظهور اینترنت و فناوری‌های قابل حمل که ما را قادر می‌سازد رسانه‌ها را در هر مکان و هر زمان مصرف کنیم، منجر به تمایل بیشتری برای آموزش سواد رسانه‌ای شده است.
اما برخلاف گذشته دیگر هدف آموزش سواد رسانه‌ای جلوگیری از استفاده مردم از رسانه‌ها نیست، بلکه کمک به آن‌ها برای تبدیل شدن به مصرف کنندگان رسانه‌ای آگاه‌تر و متفکرتر است.

مطالعات نشان داده آموزش سواد رسانه‌ای می‌تواند به مردم کمک کند تا صحت ادعاهای رسانه‌ای را بهتر تشخیص دهند، و آن‌ها را قادر می‌سازد «اخبار جعلی» را شناسایی کرده و تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند.
چگونه سواد رسانه‌ای را تمرین کنیم؟

شواهد در مورد مزایای سواد رسانه‌ای نشان می‌دهد که برای افراد در هر سنی ارزشمند است که یاد بگیرند مصرف کننده رسانه انتقادی باشند. متخصصین این موضوع میگویند که همه پیام‌های رسانه‌ای شامل چهار بعد هستند:

۱- شناختی: اطلاعاتی که منتقل می‌شود

۲- عاطفی: احساسات اساسی که بیان می‌شوند

۳- زیبایی شناسی: دقت کلی و هنرمندانه پیام

۴- اخلاقی: ارزش‌هایی که از طریق پیام منتقل می‌شوند

می‌توانیم از این چهار بعد به عنوان نقطه پرش برای بهبود مهارت‌های سواد رسانه‌ای خود استفاده کنیم؛ برای مثال، فرض کنید هنگام پخش آنلاین ویدیوها، در معرض تبلیغ یک داروی معجزه آسای کاهش وزن قرار می‌گیریم؛ برای ارزیابی بهتر آنچه واقعاً این تبلیغ می‌خواهد به ما بگوید، می‌توانیم آن را به صورت زیر تقسیم کنیم:
۱- در بعد شناختی: می‌توانیم با پرسیدن برخی از سؤالات زیر، ارزیابی کنیم که آگهی چه اطلاعاتی را به ما منتقل می‌کند:

دارو چه کاری انجام خواهد داد؟
آیا به نظر می‌رسد که دارو بتواند به این وعده‌ها عمل کند؟
چه کسی به این نوع دارو نیاز دارد؟

۲- در بعد عاطفی: می‌توانیم احساساتی را که سازنده آگهی می‌خواهد ما احساس کنیم، ارزیابی کنیم:

آیا آن‌ها می‌خواهند که ما نسبت به وزن خود احساس ناامنی کنیم؟

آیا آن‌ها می‌خواهند که ما راه‌های مثبتی را تصور کنیم که این دارو می‌تواند زندگی ما را تغییر دهد؟

آیا آن‌ها می‌خواهند که ما رضایتی را که پس از درمان سریع دارو احساس می‌کنیم، تصور کنیم؟
۳- در بعد زیبایی‌شناختی: می‌توانیم تعیین کنیم که تبلیغ چگونه از پیام‌ها و تصاویر استفاده می‌کند تا ما باور کنیم محصول به وعده‌هایش عمل می‌کند:

آیا این آگهی تصاویر «قبل» و «بعد» از شخصی را نشان می‌دهد که ظاهراً دارو مصرف کرده است؟

آیا تصویر «قبل» غمگین و تصویر «بعد» شاد به نظر می‌رسد؟

آیا واقعا افرادی که در آگهی به‌عنوان متخصص شناخته می‌شوند، اظهارنظر می‌کنند؟

۴- در بعد اخلاقی: می‌توانیم آنچه را که سازندگان تبلیغات می‌خواستند بگویند، بررسی کنیم:

آیا لاغری را با شادی یکی می‌دانند؟

آیا آن‌ها این پیام را ارسال می‌کنند که وقتی فردی اضافه وزن دارد، یک شکست اخلاقی دارد؟

آیا آن‌ها می‌گویند که برای دوست داشتن و احترام به یک نفر او باید لاغر باشد؟
این یک راه برای یادگیری تمرین سواد رسانه‌ای در زندگی روزمره است؛ به یاد داشته باشید، هدف از سواد رسانه‌ای لذت کمتر از رسانه نیست، بلکه ابزارهایی در اختیار مردم قرار می‌دهد تا مصرف کنندگان فعال رسانه باشند.

سواد رسانه‌ای نه تنها شما را قادر می‌سازد پیام‌های رسانه‌ای منفی یا نادرست را شناسایی، تجزیه و تحلیل و ارزیابی کنید، بلکه در واقع به شما امکان می‌دهد از رسانه‌ها بیشتر لذت ببرید، زیرا کنترل رسانه‌ها را دوباره در دستان شما قرار می‌دهد؛ تحقیقات نشان داده که به احتمال زیاد سلامت و شادی شما با یادگیری سواد رسانه‌ای افزایش می‌یابد.

*فعال رسانه‌ای