یکی از مهم‌ترین دلایلی که به انسان کمک می‌کند احساسات درونی خود را کنترل کند، امید است که این امید اثرات قابل توجهی دارد از جمله اینکه موجب بهبود مشکلات روحی و جسمی و کاهش مشکلات فردی خواهد شد و یک تغییر نگاه مثبت به زندگی در انسان ایجاد خواهد کرد. 

امید باعث می‌شود که در وجود انسان این عامل به وجود آید که خود را به چالش کشیده و در عرصه‌های مختلف محک بزند تا به توانایی‌‌هایش پی ببرد که این امر منجر به کسب تجربه در روند زندگی خواهد شد و یکی از موثرترین گام‌ها در راه یادگیری و آموختن است.

انسان در زندگی برای مقابله با مشکلات الزاماً به امید در وجود خود نیاز دارد که دچار یاس و سرخوردگی نشود و این امید در انسان است که به عنوان یک حقیقت زنده، موجب پویایی و تحرک در انسان می‌شود و در عرصه‌های مختلف زندگی وی را به مراتب بالاتر می‌رساند. 

با توجه به اهمیت بحث امید و تاثیر آن در زندگی انسان به عنوان یک آموزه دینی در ادیان مختلف، در این رابطه با حجت‌الاسلام والمسلمین ابوالفضل نجادی؛ مدیر حوزه علمیه مشکات کرمانشاه به گفتگو نشسته‌ایم که در ادامه می‌آید؛

مرصادنیوز: امیدواری و ناامیدی در دین اسلام چه جایگاهی دارد؟ 

حجت‌الاسلام والمسلمین نجادی: در دین اسلام بر مسأله امید به عنوان یکی از مهم‌ترین مبانی تربیتی تأکید شده است که محور و مبنای اصلی در مقوله امید، ایمان به خدا و قدرت، حکمت و رحمت لایتناهی خداوند است و بعد از مسأله ایمان، در بحث عمل، امید به بالاترین حد مورد توجه قرار گرفته است؛ یعنی امید و ناامیدی ارتباط بسیار زیادی با چگونگی اعمال و رفتار انسان دارد. 

امید، نوری است که در دل انسان روشن می‌شود و او را به سوی تلاش و کوشش هدایت می‌کند؛ این نور امید، حتی در زمان‌های دشوار، انسان را از ناامیدی نگه می‌دارد و او را به پیشبرد اهدافش ترغیب می‌کند؛ امید، به عنوان یک نیروی محرکه، انسان را به سوی پیشرفت و رسیدن به اهدافش هدایت می‌کند، از دیدگاه قرآن و آموزه‌های دینی، امید به رحمت الهی، عاملی مهم در تشویق به تلاش، صداقت و انجام اعمال نیکو است. 

امید، یک حالت روحى و روانى و برانگیزاننده انسان به کار و فعالیت است، به طور طبیعى، انگیزه بشر در کارهاى اختیارى، همان امید در رسیدن به منفعت یا ترس از رسیدن زیان و ضرر است و در واقع، خوف و رجا به منزله نیروى اجرایى براى حرکت انسان بوده و عامل مستقیم تلاش‌ها و رفتارهاى انسانى است. 

مرصادنیوز: در منابع دینی اهمیت امید به چه صورت بیان شده است؟

حجت‌الاسلام والمسلمین نجادی: در منابع دینی امید، از معرفت و شناخت نسبت به مبدأ و معاد حاصل مى‌شود و اساس همه تلاش‌هاى مفید و پرثمر انسانى و نیز منشأ اصلاح امور در جامعه و رسیدن شخص به سعادت ابدى است؛ همان‌گونه که ناامیدى و قطع امید نسبت به خدا و روز قیامت منشأ فسادها و تبه‌کارى‌ها و منتهى شدن کار انسان به شقاوت ابدى است. 

در قرآن و روایات معصومان(ع)، امید به رحمت خداوند تا جایی است که در میان صفات خداوند در قرآن آمده در مورد صفت رحمت خداوند در بیش از ۵۰۰ آیه از آن سخن به میان آمده است، این آیات قرآن در ابعاد و جهات گوناگون و اشکال مختلف به امید، به رحمت خداوند، امید به رسیدن به سرانجام و عاقبتی خوب تأکید شده است، تا جای که در روز قیامت زمانی که خداوند تبارک و تعالی رحمتش را نسبت به بندگانش نشان می‌دهد و با مهربانی و بخشش با آنها تعامل می‌کند، باید به این فراوانی و گستردگی رحمت خداوند امیدوار بود زیرا روز قیامت به صورتی است که شیطان هم در رسیدن به رحمت خداوند، به طمع می‌افتد. 

مرصادنیور: در قرآن و روایات در رابطه با نهی و قبح ناامیدی چه مباحثی گفته شده است؟ 

حجت‌الاسلام والمسلمین نجادی: خداوند در قران کریم، یأس و ناامیدی از رحمت الهی را از علائم گمراهی می‌داند و می‌فرماید: «چه کسی به غیر از گمراهان از رحمت پروردگارش نومید می‌شود؟» همچنین در آیه ۸۷ سوره یوسف، نومیدی از رحمت خداوند را فقط شایسته کافران می‌داند و می‌فرماید: «همانا به غیر از گروه کافران، کسی از رحمت خدا ناامید نمی‌شود!» خداوند در آیات دیگری بشر را از ناامیدى باز داشته است از جمله در آیه ۵۳ سوره زمر مى‌فرماید: قُلْ یَا عِبَادِىَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لاَ تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ ...، بگو اى بندگان من که بر خویشتن زیاده‌روى روا داشته‌اید، از رحمت خدا ناامید نشوید.

امام صادق(ع) مى‌فرمایند: «ناامیدى از رحمت خداوند، از بزرگ‌ترین گناهان نزد پروردگار است...» و حضرت على(ع) نیز در باب ضرر ناامیدى مى‌فرماید: «فقیه و دین شناسِ کامل کسى است که مردم را از آمرزش و مهربانى خداوند ناامید نسازد و از عذاب ناگهانى ایمن نسازد.»، « اگر ناامیدى بر دل چیره شود، تأسّف خوردن آن را از پاى درآورد...»، «بزرگ ترین بلا براى انسان قطع شدن امید است.» و در یک روایت دیگر می‌فرمایند: «ناامیدى آدم را از پا در مى‌آورد.» 

در قرآن کریم برخى آیات، قطع امید نسبت به خدا و روز قیامت را منشأ فسادها، تبه‌کارى‌ها، انجام کارهاى ناپسند، طغیان، سرکشى و منتهى شدن کار انسان به شقاوت ابدى، مى‌دانند. 

مرصادنیوز: داشتن امید دارای چه اثراتی است؟ 

حجت‌الاسلام والمسلمین نجادی: همان‌طور که در قرآن کریم و روایات معصومین(ع) به آن اشاره شده است، امید دارای اثرات متعددی است که به برخی از آن‌ها اشاره خواهیم کرد؛ نخست، عامل حركت و باعث عمل است؛ امید که از شناخت و معرفت نسبت به مبدأ و معاد حاصل می‌شود، می‌تواند انگیزه‌ای برای تلاش و تحول در زندگی انسان فراهم کند، تعامل بین امید و عمل، به فرد و جامعه امکان ایجاد رشد، پویایی و افزایش کارآمدی را می‌دهد. 

دوم، موجب افزایش و بالابردن بازدهی كارها می‌شود: امید، به نوعی نوری است که در دل انسان روشن می‌شود و او را به سوی تلاش و کوشش هدایت می‌کند؛ این نور امید، حتی در زمان‌های دشوار، انسان را از ناامیدی نگه می‌دارد و وی را به پیشبرد اهدافش ترغیب می‌کند، امید، به عنوان یک نیروی محرکه، انسان را به سوی پیشرفت و رسیدن به اهدافش هدایت می‌کند، از دیدگاه قرآن و آموزه‌های دینی، امید به رحمت الهی، عاملی مهم در تشویق به تلاش، صداقت و انجام اعمال نیکو است. 

سوم، سبب تقویت حس شادكامی و نشاط در آدمی می‌شود، امید به آینده از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است، این امید به انسان انرژی و انگیزه می‌بخشد تا در زندگی با توجه به اهداف و آرمان‌های خود تلاش کند، امید بهترین افکار و احساسات را در انسان ایجاد می‌کند و وی را به فعالیت‌های مثبت و سازنده ترغیب می‌کند. 

از دیدگاه قرآن هم نقش امید در ارتقای انسان و جامعه بسیار مهم است، امید به رحمت الهی و بهترین‌ها در آینده، انسان را به تحمل مشکلات و تلاش برای بهبود وضعیت شخصی و اجتماعی ترغیب می‌کند، این امید به عنوان یک نیروی مثبت، اثرات بسیار مفیدی در ایجاد شادی و خوشبختی در جامعه ایجاد می‌کند. 

چهارم، سبب تقویت حس كارآیی و كاردانی در انسان می‌شود، تأثیر امید بر حس کارآیی و کاردانی انسان نقش مهمی در تحقق اهداف او دارد؛ امید به آینده و اعتقاد به اینکه تلاش‌ها و تحصیلات انسان می‌توانند نتایج مثبتی به همراه داشته باشند، او را به سوی داشتن انگیزه و انرژی برای بهبود وضعیت خود و جامعه خود سوق می‌دهد.

با داشتن حس کارآیی و کاردانی، انسان می‌تواند با چالش‌ها و مواجهه با مشکلات بهتر مقابله کند و راه‌های جدید و کارآمدتری برای دستیابی به اهدافش پیدا کند؛ به عبارت دیگر، امید مانع از دلسردی و ناامیدی شده و انسان را به سوی تحصیل و ارتقای مهارت‌های خود هدایت می‌کند. 

پنجم، در تصمیم‌گیری‌های هوشمندانه تأثیر خواهد گذاشت، امید و رجا در انسان این امکان را ایجاد می‌کنند که از تأثیر هیجانات زودگذر جلوگیری کرده و با تفکر و اندیشه منطقی تصمیم بگیرد، این حالت روانی باعث می‌شود که فرد در مواقع چالش‌آور، با صبر و تأمل به سمت راه‌حل‌های بهتر حرکت کند؛ در مواقعی که هیجانات مثبت مانند امید و رجا در میان است، انسان معمولاً بهترین تصمیمات را می‌گیرد، زیرا امکانات و چشم‌اندازهای مثبت به آینده او را هدایت می‌کنند، به عبارت دیگر، امید بهترین دلیل برای انسان است که در زمان تصمیم‌گیری هوشمندانه عمل کند. 

ششم، كاهش خوف و اضطراب و تسهیل مشکلات زندگی را به دنبال دارد در واقع امید به عنوان یک نور روحانی می‌تواند انسان را از تاریکی‌های ناامیدی و ترس نجات داده و امید مبتنی بر ایمان به قدرت و عدالت الهی، فرآیندهای اصلاحی را در زندگی فرد تقویت کرده و او را به سوی بهبود و ترقی هدایت کند. 

ایمان و باور به پشتوانه الهی در هر کاری و مطمئن بودن از مسیری که خداوند برای انسان قرار داده است می‌تواند نقطه شروعی برای ایجاد امید و اعتماد به آینده باشد و این نگرش، انسان را از تاریکی‌های ناامیدی و اندوه محافظت می‌کند؛ داشتن امید موجب می‌شود که انسان با مشکلات و چالش‌های زندگی به شکلی متفاوت مقابله کند و انرژی مثبتی را در افراد ایجاد می‌کند و آن‌ها را به سمت تحول و بهبود هدایت می‌کند؛ اعتقاد به اینکه هر مشکلی با تلاش و ایمان به خدا قابل حل است، انسان را از ترس و ناامیدی در مواجهه با چالش‌ها آزاد می‌کند.