از این رو، دهه کرامت تنها بزرگداشتی آئینی نیست؛ بلکه فرصتی است برای بازگشت به خویشتنِ فراموش شده، بازسازی بنیان‌های اخلاقی جامعه و گسترش مفاهیم انسانی چون مهرورزی، عزت‌ نفس، تواضع و مسئولیت‌پذیری؛ این دهه، دعوتی است برای نهادینه‌سازی ارزش‌هایی که اگر در جان جامعه بنشیند، زمینه‌ساز تمدن‌سازی نوین اسلامی خواهد شد. 

مرصادنیوز: ارزیابی شما از نوع و عمق ارتباط مردم ایران با امام رضا (ع) چگونه است؟ 

امجدیان: ارتباط ملت ایران با حضرت علی ابن موسی‌الرضا (ع)، پیوندی دیرینه، عاطفی و سرشار از معنویت است که ریشه در تاریخ، فرهنگ و اعتقادات دینی مردم این سرزمین دارد؛ این ارتباط تنها یک پیوند مذهبی صرف نیست، بلکه جلوه‌ای از عشق، وفاداری، هویت ملی و احساس دینی است که در طول قرن‌ها تبلور یافته است. 

از زمان ورود امام رضا (ع) به ایران، مردم با شور و احترام کم‌نظیری از ایشان استقبال کردند، این استقبال نه‌تنها از سر ادب و مهمان‌نوازی ایرانیان بود، بلکه نشان‌دهنده شناخت عمیق مردم نسبت به جایگاه علمی، معنوی و امامت آن حضرت (ع) نیز محسوب می‌شد؛ مسیر تاریخی حرکت ایشان از مدینه تا مرو، از جمله شهرهایی چون اهواز، ری، نیشابور و طوس را دربر می‌گرفت؛ در هر یک از این مناطق، هزاران نفر از مردم با اشتیاق فراوان به استقبال ایشان می‌شتافتند و حضور آن حضرت (ع) را مغتنم می‌شمردند تا از نور هدایت، دانش بی‌پایان و کلمات راه‌گشای ایشان بهره‌مند شوند.

یکی از نقاط عطف این سفر تاریخی، حضور ایشان در نیشابور و بیان حدیث مشهور سلسله‌الذهب بود؛ آن روایت گهربار که توحید را به امامت پیوند داد، تأثیر عمیقی در اذهان و دل‌های مردم گذاشت و یکی از پایه‌های استواری اعتقادات شیعی در ایران شد. 

 امام رضا (ع) در دوران اقامت خود در خراسان، با حضور در مناظرات علمی، گفتگوهای اعتقادی و مجالس عمومی، نقش مؤثری در روشنگری دینی، گسترش معارف اهل بیت (ع) و تحکیم بنیان‌های مکتب تشیع ایفا کردند؛ شیوه استدلال، منطق استوار و ادب کلام آن حضرت (ع)، بسیاری از اندیشمندان و متفکران عصر را تحت تأثیر قرار داد و موجب تثبیت جایگاه تشیع در ایران شد. 

حضور مبارک ایشان در خراسان، این منطقه را به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های علمی، مذهبی و فرهنگی جهان اسلام تبدیل کرد؛ در ادامه، با شهادت آن امام همام و دفن پیکر مطهرشان در طوس (مشهد کنونی)، این شهر به کانونی از معنویت، زیارت، تربیت علمی و الهام فرهنگی بدل شد. 

امروزه، حرم مطهر امام رضا (ع) در مشهد مقدس نه‌تنها یکی از بزرگ‌ترین اماکن مذهبی جهان اسلام، بلکه نمادی از وحدت، هویت دینی و ملی مردم ایران است؛ میلیون‌ها زائر از اقصی‌ نقاط ایران و جهان با دلی پر از ایمان و عشقی سوزان، خود را به این بارگاه ملکوتی می‌رسانند تا عرض ارادت کنند، حاجات خود را بازگویند و در فضای معنوی آن حضرت (ع) آرامش یابند. 

ارادت ایرانیان به امام رضا (ع)، در آئین‌ها، ادبیات، هنر و سنت‌های فرهنگی نیز نمود آشکاری دارد؛ شعر فارسی مملو از ابیاتی است که در ستایش مقام آن امام رئوف سروده شده و در طول قرون، شاعران، عارفان و هنرمندان الهام گرفته از نور وجودی ایشان، آثار ماندگاری خلق کرده‌اند؛ همچنین، نذرها، مراسم سوگواری، زیارت‌نامه‌خوانی‌ها و سفرهای زیارتی خانوادگی به مشهد، بخشی جدایی‌ناپذیر از سبک زندگی دینی بسیاری از ایرانیان به شمار می‌رود. 

در یک جمع‌بندی می‌توان گفت که رابطه مردم ایران با حضرت ثامن‌الحجج، رابطه‌ای قلبی، فرهنگی، تاریخی و الهی است که در طول قرن‌ها مستحکم‌تر شده و امروزه نیز همچنان یکی از ارکان اصلی پیوند مردم با اهل بیت عصمت و طهارت (ع) محسوب می‌شود. 

مرصادنیوز: آیا در تاریخ، مثالی از رأفت حضرت رضا (ع) وجود دارد؟ 

امجدیان: یکی از ویژگی‌های بارز و برجسته شخصیت حضرت علی ابن موسی‌الرضا (ع)، رأفت و مهربانی ایشان با نیازمندان و مستمندان بود؛ در تاریخ آمده است که امام رضا (ع) همواره در کمک به فقرا پیشگام بوده و هیچ‌گاه کسی را که به ایشان مراجعه می‌کرد، ناامید نمی‌ساختند؛ ایشان با دلی بزرگ و روحی مهربان، توجه خاصی به مشکلات مردم داشتند و همواره در پی یافتن راه‌حل‌هایی برای رفع نیازهای آن‌ها بودند؛ این امام رئوف نه‌تنها از خود گذشتگی‌های فراوانی در این زمینه نشان می‌دادند، بلکه رفتاری توأم با عطوفت و دلسوزی داشتند که نمونه‌ای عالی از الگوی اسلامی برای مسلمانان و حتی غیرمسلمانان به شمار می‌آید. 

یکی از داستان‌های مشهور در مورد رأفت و کرامت امام رضا (ع) مربوط به زمانی است که ایشان در مسیر حرکت خود به مرو، در شهر نیشابور توقف فرمودند، این واقعه در زمانی رخ داد که امام رضا (ع) برای رسیدن به مرو سفر می‌کردند و در شهر نیشابور، مردم با شور و شوق فراوان به استقبال ایشان آمدند؛ در این میان، جمعی از علما و مردم، از حضرت (ع) خواستند که حدیثی از ایشان بیان کنند؛ امام رضا (ع) با تواضع و بزرگواری، حدیثی از پیامبر اسلام حضرت محمد (ص) روایت کردند که به حدیث «سلسله‌الذهب» مشهور است. 

در این حدیث، امام رضا (ع) توحید را به عنوان قلعه‌ای امن معرفی کردند که هر کس وارد آن شود، از همه خطرات و تهدیدات دنیوی و اخروی در امان خواهد بود، حضرت (ع) سپس فرمودند که این قلعه امن دارای شروطی است و ایشان از جمله آن شروط هستند؛ این حدیث، به وضوح نشان‌دهنده جایگاه بلند و ویژه امام رضا (ع) در هدایت مردم به سوی حقیقت و سعادت است؛ آنچه در این حدیث نهفته است، بیانگر عمق بصیرت امام (ع) و نقش ایشان در هدایت جامعه اسلامی به سوی توحید و وحدانیت خداوند است. 

اما تنها در ابعاد علمی و دینی نبود که امام رضا (ع) به‌عنوان الگویی برجسته معرفی می‌شدند، رفتار ایشان با اطرافیان و خدمتکاران نیز نشانگر روح بلند و کرامت انسانی ایشان بود؛ در منابع تاریخی آمده است که حضرت رضا (ع) با اطرافیان خود از جمله خدمتکاران، با نهایت احترام و مهربانی برخورد می‌کردند؛ حتی در مواقعی که در کنار خانواده و اصحاب خود بودند، هنگام غذا خوردن، ایشان خدمتکاران را در کنار خود می‌نشاندند و با آن‌ها به‌طور مشترک غذا می‌خوردند؛ این نوع رفتار امام (ع)، نشان از اعتقاد عمیق ایشان به برابری انسان‌ها در برابر خداوند و اهمیت حفظ کرامت انسانی برای همه افراد جامعه دارد.

 امام رضا (ع) در کنار رفتارهای انسانی و اجتماعی خود، همواره به توسعه و گسترش علوم و دانش در جامعه اسلامی اهتمام داشتند؛ ایشان علاوه بر اینکه در مسائل دینی، فقهی و اعتقادی نظرات ارزنده‌ای ارائه می‌کردند، به‌ویژه در زمینه علوم مختلف مانند پزشکی، نجوم، فلسفه و دیگر رشته‌های علمی نیز پیشگام بودند؛ حضرت رضا (ع) به‌عنوان یک دانشمند بزرگ، نه‌تنها در عرصه دینی، بلکه در بسیاری از عرصه‌های علمی دیگر نیز آثار و نتایج قابل توجهی از خود به جای گذاشتند. 

رفتار و منش امام رضا (ع) الگویی تمام‌عیار برای بشریت است؛ ایشان با ویژگی‌های شخصیتی خود، علاوه بر اینکه در مسیر هدایت مردم به سوی حقیقت و سعادت گام برداشته‌اند، به‌عنوان فردی دلسوز، مهربان و باکرامت شناخته می‌شوند؛ در حقیقت، امام رضا (ع) نه‌تنها در جامعه اسلامی، بلکه در تاریخ بشری نیز به‌عنوان نمونه‌ای برجسته از اخلاق و انسانیت به یادگار خواهند ماند. 

این ابعاد گوناگون شخصیت حضرت رضا (ع)، او را به‌عنوان یکی از شخصیت‌های ممتاز تاریخ اسلام معرفی می‌کند که درس‌های فراوانی برای انسان‌ها در تمام اعصار و نسل‌ها به ارمغان می‌آورد. 

مرصادنیوز: تأثیر فرهنگی حرم امام رضا (ع) بر جامعه ایرانی چگونه است؟ 

امجدیان: حرم مطهر امام رضا (ع) یکی از مهم‌ترین مراکز فرهنگی و مذهبی ایران به شمار می‌رود که تأثیر عمیقی بر جامعه ایرانی و جهان اسلام دارد، این تأثیرات را می‌توان در چند محور اصلی مورد بررسی قرار داد: 

تحکیم پیوندهای فرهنگی و دینی جامعه

وجود این بارگاه ملکوتی در قلب مشهد، زمینه‌ساز شکل‌گیری یک فضای اجتماعی عمیقاً دینی شده است که بر سبک زندگی، آئین‌ها و آداب مردم تأثیرگذار بوده است؛ زائرانی که از نقاط دور و نزدیک برای زیارت می‌آیند، حامل فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف‌اند، اما در این مکان وحدت‌بخش، به یک تجربه معنوی مشترک دست می‌یابند که تقویت‌کننده روح همبستگی و هویت مشترک اسلامی-ایرانی است. 

احیای مستمر میراث فکری و تمدنی

از زمان ورود پیکر مطهر امام رضا (ع) به توس، جریانی نو در تاریخ تمدن ایران شکل گرفت؛ گسترش مراکز علمی و فرهنگی اطراف این حرم و ترویج علوم اهل بیت (ع)، نقش عمده‌ای در شکوفایی فکری و تحکیم بنیان‌های علمی در تمدن اسلامی داشته است، این روند تا به امروز ادامه دارد و نسل‌های مختلف اندیشمندان و پژوهشگران از فضای پربرکت آستان رضوی بهره‌مند شده‌اند. 

پویایی علمی در سایه معنویت

مؤسسات وابسته به آستان قدس رضوی در حوزه‌هایی چون علوم انسانی، اسلامی، پزشکی و مهندسی، بستری فراهم کرده‌اند تا علم در کنار معنویت رشد کند؛ این ترکیب بی‌نظیر از دانش و دیانت، الگویی نوین برای توسعه فرهنگی ایران اسلامی ارائه کرده است که در آن پژوهش‌های علمی با رویکردی انسانی و اخلاق‌مدار پیش می‌روند. 

تحول اقتصادی در سایه زیارت

پویایی اقتصادی شهر مشهد تا حد زیادی مرهون حضور زائران است؛ تأسیس بازارها، اقامتگاه‌ها، حمل و نقل و خدمات متنوع در کنار اشتغال‌زایی گسترده، از جمله پیامدهای ملموس این جریان زیارتی است، حضور حرم به‌تنهایی باعث پویایی اقتصاد محلی شده و مشهد را به یکی از قطب‌های گردشگری مذهبی در سطح منطقه تبدیل کرده است. 

الهام‌بخشی اخلاقی برای جامعه امروز 

زیارت حرم امام رضا (ع) نه فقط تجربه‌ای دینی، بلکه سلوکی اخلاقی برای بسیاری از زائران به شمار می‌رود؛ تأمل در سیره و رفتار آن امام همام، زائر را به بازاندیشی در زندگی شخصی و اجتماعی خود سوق می‌دهد؛ از این رو، حضور در این فضا تأثیرات تربیتی عمیقی دارد که گاه منشأ دگرگونی در رفتارها، سبک زندگی و روابط اجتماعی افراد می‌شود. 

مرصادنیوز: جایگاه حضرت فاطمه معصومه (س) و حضرت احمد ابن موسی (ع) در میان امامزادگان چگونه تبیین می‌شود؟ 

امجدیان: حضرت فاطمه معصومه (س) و حضرت احمد ابن موسی مشهور به شاه‌چراغ (ع)، از برجسته‌ترین و پرارج‌ترین امامزادگان در تاریخ تشیع به شمار می‌روند؛ این دو بزرگوار، از فرزندان گران‌قدر امام موسی کاظم (ع) بودند که در مسیر سفر به دیدار برادرشان، امام علی ابن موسی‌الرضا (ع، از دنیا رفتند. 

حضرت معصومه (س) به‌سبب علم، تقوا و مقام معنوی والا، همواره مورد احترام و تکریم ویژه شیعیان قرار داشته‌اند، در زیارت‌نامه منسوب به امام رضا (ع) درباره ایشان آمده است: «فَإِنَّ لَکِ عِندَ اللهِ شَأنًا مِنَ الشَّأن»، که نشان‌دهنده جایگاه عظیم ایشان در پیشگاه الهی است؛ همچنین، ایشان از شفیعان روز قیامت شمرده می‌شوند. 

حضرت شاه‌چراغ (ع) نیز به‌واسطه کرامت، شجاعت، عبادت و روحیه والای انسانی، جایگاه معنوی ممتازی دارند، روایت شده است که ایشان شب‌ها را تا بامداد به عبادت می‌پرداختند و هزاران بنده را خریداری کرده و آزاد کردند؛ پس از شهادت پدر بزرگوارشان، گروهی از شیعیان به امامت ایشان قائل شدند، که این امر نشان از عظمت روحی و مقبولیت معنوی ایشان دارد.

بی‌تردید، هر دو بزرگوار از نظر علمی، معنوی و اجتماعی در میان امامزادگان، جایگاهی درخشان و منحصربه‌فرد دارند و مرقد مطهر ایشان در شهرهای قم و شیراز، از مهم‌ترین زیارتگاه‌های شیعیان جهان به شمار می‌رود. 

مرصادنیوز: چگونه می‌توان نقش امام علی ابن موسی‌الرضا (ع) را در تقویت وحدت میان شیعه و اهل سنت تبیین کرد؟ 

امجدیان: امام علی ابن موسی‌الرضا (ع) نقش بسزایی در تقویت وحدت و همگرایی میان شیعه و اهل سنت ایفا کردند؛ آن حضرت (ع) با برخوردهای کریمانه، علم سرشار و حضور فعال در عرصه مناظرات علمی، زمینه‌ای برای تعامل سازنده و احترام متقابل میان مذاهب اسلامی فراهم ساختند. 

یکی از اقدامات برجسته امام رضا (ع) در این راستا، پذیرش ولایت‌عهدی مأمون عباسی بود؛ این تصمیم، با وجود دشواری‌های سیاسی و مذهبی، موجب شد که آن حضرت در مرکز حکومت عباسی قرار گرفته و فرصت یابند تا معارف اصیل اسلامی را به طیف وسیعی از مسلمانان، فارغ از گرایش‌های مذهبی، منتقل کنند؛ در این دوران، ایشان با برگزاری جلسات علمی و شرکت در مناظرات با دانشمندان اهل سنت، ضمن تبیین دقیق آموزه‌های شیعی، بر اهمیت وحدت امت اسلامی تأکید داشتند و اختلافات مذهبی را مانعی برای برادری اسلامی نمی‌دانستند. 

امام رضا (ع) همچنین با تمرکز بر اشتراکات بنیادین مسلمانان، از جمله توحید، نبوت و قرآن، کوشیدند تا پیروان مذاهب مختلف را به یکدیگر نزدیک سازند؛ ایشان در بیانات خود همواره بر لزوم احترام به عقاید دیگران، پرهیز از تعصب و گسترش اخلاق اسلامی تأکید می‌کردند؛ رویکردی که نقش مهمی در کاهش تنش‌های مذهبی و ترویج روحیه هم‌زیستی میان مسلمانان داشت. 

مرصادنیوز: آیا می‌توانید نمونه‌ای عینی از احترام اهل سنت به امام علی ابن موسی‌الرضا (ع) بیان فرمایید؟ 

امجدیان: بزرگان اهل سنت احترام ویژه‌ای برای امام علی ابن موسی‌الرضا (ع) قائل بوده‌اند و در آثار خود به جایگاه والا و معنوی ایشان اشاره کرده‌اند، برخی از نمونه‌های برجسته این احترام عبارتند از: 

ابن اثیر جزری (۶۰۶ ق) در کتاب خود درباره امام رضا (ع) می‌گوید: «مقام و منزلت ایشان همچون پدرشان، امام موسی ابن جعفر (ع) است و فضایل ایشان غیرقابل شمارش است.» 

محمد بن طلحه شافعی (۶۵۲ ق)، امام رضا (ع) را وارث امیرالمؤمنین علی (ع) و امام زین العابدین (ع) دانسته و می‌گوید: «ایمان، جایگاه و منزلت ایشان باعث شد تا مأمون عباسی ایشان را در امور حکومت شریک کند و ولایت‌عهدی را به ایشان بسپارد. 

یوسف بن اسماعیل نبهانی (۱۳۵۰ ق)، امام رضا (ع) را «چراغ امت از اهل بیت (ع) نبوی و معدن علم و عرفان و کرم و جوانمردی» معرفی کرده است. 

این نمونه‌ها نشان‌دهنده احترام و جایگاه ویژه‌ای است که امام رضا (ع) نه‌تنها در میان شیعیان، بلکه در میان اهل سنت نیز برخوردار بوده‌اند. 

مرصادنیوز: نظر شما درباره جایگاه محبت اهل سنت به اهل بیت (ع) چیست؟ 

امجدیان: محبت اهل سنت به اهل بیت (ع) از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است و در منابع معتبر اهل سنت بر لزوم احترام و محبت به خاندان پیامبر (ص) تأکید شده است، قرآن کریم در آیه مودت می‌فرماید: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی» که نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه محبت به اهل بیت (ع) است. 

بسیاری از علمای اهل سنت، از جمله امام شافعی، محبت به اهل بیت (ع) را واجب دانسته‌اند و حتی در اشعار خود بر این موضوع تأکید کرده‌اند؛ علاوه بر این، در منابع حدیثی اهل سنت آمده است که پیامبر اسلام (ص) فرمودند: «قسم به کسی که جان من در دست اوست، هیچ کسی با ما اهل‌بیت دشمنی نمی‌کند مگر اینکه خداوند او را وارد جهنم کند»، این حدیث نیز نشانگر جایگاه والا و معنوی اهل بیت (ع) در دیدگاه مسلمانان است. 

محبت به اهل بیت (ع) نه‌تنها در کلام، بلکه در رفتار مسلمانان نیز به وضوح دیده می‌شود، بسیاری از بزرگان اهل سنت احترام ویژه‌ای برای امامان شیعه قائل بوده‌اند و در آثار خود به فضائل و ویژگی‌های برجسته آن‌ها اشاره کرده‌اند. 

مرصادنیوز: آیا می‌توان گفت حضور مرقد امام علی ابن موسی‌الرضا (ع) در ایران نقش مستقیمی در شکل‌گیری هویت شیعی و ملی ما داشته است؟ 

امجدیان: حضور مرقد امام علی ابن موسی‌الرضا (ع) در ایران نقش برجسته‌ای در شکل‌گیری هویت شیعی و ملی ایرانیان ایفا کرده است، این تأثیر را می‌توان از جنبه‌های مختلف بررسی کرد: 

مرکزیت مذهبی و فرهنگی: مشهد به‌دلیل وجود حرم امام رضا (ع) به یکی از مهم‌ترین مراکز مذهبی جهان اسلام تبدیل شده است، این شهر نه‌تنها محل زیارت میلیون‌ها مسلمان از نقاط مختلف جهان است، بلکه به مرکزی برای نشر معارف اسلامی و شیعی نیز تبدیل شده است.

تقویت هویت شیعی: حضور امام رضا (ع) در ایران و پذیرش ولایت‌عهدی توسط ایشان موجب شد تا تشیع در این سرزمین جایگاه ویژه‌ای پیدا کند، این امر در طول تاریخ منجر به تقویت هویت شیعی ایرانیان و نقش‌آفرینی آن در شکل‌گیری فرهنگ دینی کشور شده است. 

نقش تمدنی و اجتماعی: آموزه‌های امام رضا (ع) نه‌تنها در حوزه دین، بلکه در زمینه‌های اجتماعی و تمدنی نیز تأثیرگذار بوده‌اند، حضور ایشان در ایران و تأسیس مراکز علمی و فرهنگی مرتبط با ایشان به توسعه تمدن اسلامی ایرانی کمک کرده است. 

پیوند دین و ملیت: ایرانیان همواره احترام خاصی برای امام رضا (ع) قائل بوده‌اند و این احترام جزئی جدایی‌ناپذیر از هویت ملی آن‌ها شده است، بسیاری از مناسبت‌های مذهبی مرتبط با ایشان در فرهنگ عمومی ایرانیان جایگاه ویژه‌ای دارد و به‌عنوان نمادی از پیوند دین و ملیت شناخته می‌شود. 

این عوامل نشان می‌دهند که حضور مرقد امام علی ابن موسی‌الرضا (ع) در ایران تأثیر عمیقی بر شکل‌گیری هویت شیعی و ملی ایرانیان داشته است. 

انتهای خبر/