به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ امام علی ابن محمد الهادی (ع) در نیمه ذی‌الحجه سال ۲۱۲ قمری در روستای صریا، نزدیکی مدینه چشم به جهان گشود. ایشان در ماه رجب سال ۲۵۴ قمری، در شهر سامرا به‌دست معتز عباسی به شهادت رسیدند. 

امام هادی (ع) پس از شهادت پدر بزرگوارشان، مسئولیت امامت را به‌مدت ۳۳ سال برعهده داشتند. نام مادر ایشان سمانه مغربیه بود، اما در برخی منابع نام‌هایی چون مدنب، حدیث و غزال نیز آمده است. 

القاب آن حضرت عبارتند از نقی، هادی، امین، طیب، ناصح و مرتضی. کنیه ایشان ابوالحسن بود و به‌دلیل اینکه سومین امام با این کنیه بودند، به ابوالحسن ثالث نیز شهرت دارند. 

امام هادی (ع) آغاز امامت خود را در مدینه سپری کردند و در این شهر، رهبری فکری و دینی شیعیان را به‌عهده گرفتند. موقعیت ممتاز ایشان باعث نگرانی حکومت عباسی شد. 

خلیفه عباسی، متوکل، با هدف کنترل بیشتر امام، تصمیم گرفت ایشان را از مدینه به سامرا منتقل کند. در سال ۲۳۳ قمری، یحیی بن هرثمه مأمور انتقال امام به سامرا شد. 

ورود یحیی بن هرثمه به مدینه واکنش شدید مردم را در پی داشت، زیرا آن‌ها سخت شیفته و وابسته به امام بودند. وی ناچار شد اعلام کند که قصد آسیبی به امام ندارد. 

پس از مدتی، به بهانه وجود سلاح در منزل امام، به خانه ایشان یورش بردند. اما چیزی جز قرآن و ادعیه نیافتند. خود یحیی پس از بازگشت گفت جز بزرگواری و شجاعت در امام ندیدم. 

متوکل عباسی در نخستین برخورد با امام، رفتار اهانت‌آمیزی داشت. ایشان را به محلی معروف به «خان الصعالیک» برد که مخصوص گدایان بود. ارتباطات امام در سامرا به‌شدت کنترل می‌شد. 

هروقت شایعه‌ای درباره نگهداری سلاح یا اموال توسط امام (ع) منتشر می‌شد، نظامیان شبانه به خانه ایشان یورش می‌بردند، ولی هر بار ناکام بازمی‌گشتند و چیزی نمی‌یافتند. 

با گذر زمان، عظمت و محبوبیت امام هادی (ع) در سامرا افزایش یافت. نه‌تنها شیعیان بلکه بسیاری از درباریان عباسی و حتی اهل کتاب نیز به ایشان احترام می‌گذاشتند. 

متوکل وقتی از تأثیرگذاری امام ناتوان ماند، اعلام کرد که در برابر ایشان درمانده شده است. او در نهایت تصمیم به قتل امام گرفت؛ اما پیش از تحقق نقشه‌اش، خود به هلاکت رسید. 

دوران امام هادی (ع) یکی از مهم‌ترین ادوار تبیین و تثبیت مبانی شیعه است. ایشان با پرورش شاگردان و هدایت فکری شیعیان، در برابر جریان‌های انحرافی و شبهه‌آفرین مقابله می‌کردند. 

از اقدامات کلیدی امام هادی (ع)، گسترش سازمان وکالت بود. این نهاد برای ساماندهی وضعیت اقتصادی، فکری و فرهنگی شیعیان نقش مهمی ایفا کرد و پل ارتباطی مؤثری با امام بود. 

چالش‌های مهم دوران امامت امام شامل تقابل با خلافت عباسی، نهضت‌های علوی و جریان‌های فکری انحرافی مانند غلات و خرافه‌گرایان بود. هر یک از این موارد واکنش خاصی را از سوی امام طلب می‌کرد. 

خلفای عباسی با آگاهی از جایگاه معنوی ائمه، تلاش می‌کردند از تأثیرگذاری آن‌ها جلوگیری کنند. این تلاش‌ها شامل کنترل ارتباطات، محدودسازی آزادی امام و مقابله فکری با ایشان بود. 

امام هادی (ع) ضمن تبیین اصول توحید و امامت، نظریات نادرستی مانند جبر و تفویض را نیز رد کردند. ایشان می‌فرمودند که حقیقت، امری میان این دو دیدگاه افراطی است. 

در مواجهه با صوفیان و خرافه‌گرایان، رویکرد امام تبیینی و روشنگرانه بود. ایشان تلاش داشتند با روش‌های فرهنگی و فکری، جامعه شیعه را در برابر انحرافات واکسینه کنند. 

یکی از محورهای مهم دوران امام هادی، آماده‌سازی جامعه برای دوران غیبت بود. مسئله مهدویت از مباحث اساسی اعتقادی بود که امام برای تبیین آن نقش فعالی ایفا کردند. 

امام با تربیت شاگردان و توسعه شبکه وکلا، مفاهیم غیبت و وظایف شیعیان را ترویج دادند. همچنین با مدعیان دروغین مقابله کردند تا از انحراف سازمان وکالت جلوگیری شود. 

دو نفر از نواب خاص امام زمان از شاگردان امام هادی (ع بودند. ایشان همچنین روایاتی در باب غیبت فرموده‌اند که برخی از آن‌ها در منابع حدیثی معتبر نقل شده‌اند. 

از چالش‌های سیاسی اجتماعی عصر امام می‌توان به قدرت‌یابی ترکان و تضعیف عباسیان اشاره کرد. اما این مسئله موجب کاهش فشار بر شیعیان نشد و همچنان سخت‌گیری‌ها ادامه یافت. 

در این دوران، مباحث کلامی که از عصر مأمون رواج یافته بود، تشدید شد و موجب شکل‌گیری جریان‌های فکری متعددی شد. کاهش ارتباط شیعیان با امام نیز مشکلاتی پدید آورد. 

در چنین شرایطی، نقش اصحاب و وکلا پررنگ‌تر شد. آن‌ها با ارائه روایات و هدایت فکری مردم، بخشی از بار سنگین تبلیغ و روشنگری دینی را به دوش می‌کشیدند. 

جریان زیدیه رویکردی نظامی داشت، اما برخی از آن‌ها در حوزه فکری نیز فعالیت می‌کردند. آن‌ها به پرسش‌هایی مانند امامت امام در سن کودکی پاسخ می‌دادند و شبهات را دفع می‌کردند. 

جریان واقفیه که از دل وکلا برخاست، به‌دلیل دسترسی به اموال، منحرف شد. امام هادی (ع) با این جریان نیز برخوردی روشمند و علمی داشتند تا شیعیان را آگاه سازند. 

چهار راهبرد امام در مواجهه با جریان‌های منحرف عبارت بود از: ادعیه و مکاتبات، تبیین مهدویت، مقابله با غلات و گسترش سازمان وکالت به‌عنوان ابزار هدایت و پاسخگویی به مردم. 

در سند زیارت جامعه کبیره اختلاف‌نظرهایی هست، اما شیخ صدوق بخشی از آن را نقل کرده و امام خمینی (ره) نیز مراسیل او را موثق می‌دانست. این زیارت از نظر محتوا بسیار عمیق است. 

مضمون زیارت جامعه کبیره نشانگر جایگاه بلند اهل بیت (ع) است. جملاتی چون «مرجع عباد به سوی ائمه» از ظاهر قرآن فاصله دارند، اما با تأمل، تعارضی با توحید ندارند. 

اهل بیت (ع) وسائط فیض الهی هستند. عبارت‌هایی چون «قلب المومن عرش الله» نیز تأیید می‌کنند که واسطه‌گری اهل بیت (ع) منافاتی با توحید ندارد، بلکه نشانه مقام قرب ایشان است. 

خلفای عباسی همواره نگران جایگاه اهل بیت بودند. معتصم، امام جواد (ع) را به بغداد فراخواند و ایشان را به شهادت رساند. از آن پس، امام هادی (ع) به‌عنوان امام بعدی شناخته شد. 

با وجود پنهان‌کاری امامان، عباسیان دریافتند که امام هادی مرجع شیعیان است. شیعیان از کودکی به امام مراجعه می‌کردند، هرچند حکومت مانع ارتباط مستقیم مردم با امام می‌شد. 

در روایت‌ها آمده است که معلمی ناصبی مأمور شد از نفوذ امام هادی (ع) بکاهد، اما پس از آشنایی با علم و فضائل ایشان، شیعه شد. نفوذ حضرت حتی دشمنان را تحت تأثیر قرار می‌داد. 

در عصر امام، اتفاقات مهمی رخ داد. از جمله قتل دعبل خزاعی، تخریب قبر امام حسین توسط متوکل، و گسترش نهاد وکالت در شهرستان‌ها. متوکل به‌دنبال شناسایی وکلا بود. 

یکی از میراث‌های ماندگار امام هادی (ع)، زیارت جامعه کبیره است. این زیارت در دو بخش، اوصاف اهل بیت (ع) و ویژگی‌های شیعیان خالص را تبیین می‌کند و منشوری برای شناخت امامت است. 

در برخی نقل‌ها آمده که امام زمان فرموده‌اند چرا شیعیان جامعه نمی‌خوانند؟ این زیارت سندی مهم در شناخت ابعاد ولایت اهل بیت (ع) است و تأکید بر پیوند مؤمنان با ایشان دارد. 

زیارت غدیریه نیز از دیگر یادگارهای امام هادی (ع) است. در این زیارت، مسئله ولایت امیرالمؤمنین و واقعه غدیر با بیانی عمیق و محتوایی غنی مورد توجه قرار گرفته است. 

در فرازی از زیارت جامعه کبیره آمده: «خَلَقَکُمُ اللَّهُ اَنْواراً…». این فراز اشاره دارد که خداوند اهل بیت را نور آفرید و آنان را حلقه‌هایی درباره عرش خویش قرار داد. 

در زیارت امام حسین (ع) آمده: «ارادة الرب تهبط الیکم». یعنی اراده پروردگار در امور مقدر به‌سوی شما می‌آید و از خانه‌های شما صادر می‌شود؛ تأکیدی بر مقام ولایی اهل بیت. 

این عبارات نشان می‌دهد که قلب مطهر اهل بیت مقر فرمان الهی در آفرینش است. به‌ویژه قلب امام زمان (عج)  که مظهر نهایی «قلب المومن عرش‌الله» در خلقت و هدایت بشر است. 

منبع: راه دانا

انتهای خبر/