ماهیت جنگ‌ها مرگ است و کشتار، گرچه سربازان و مردم بی‌گناه، نخستین قربانیان این پدیده شوم هستند اما جنگ یک تلفات دیگری به نام «خبرنگاران» دارد.

قلم، کاغذ، ضبط و دوربین به شمایلی برای معرفی حرفه خبرنگاری تبدیل شده اند، اما پشت این شمایل شیک، سختی‌هایی وجود دارد و از این رو از خبرنگاری به عنوان یکی از مشاغل سخت یاد می‌شود.

خبرنگاران به لحاظ حرفه خود از جمله افراد حاضر در رویدادها نظیر جنگ‌ها و بحران‌ها و نیز از جمله قربانیان چنین موقعیت‌های هستند.

جنگ غزه، جدیدترین رویدادی است که به قتلگاه خبرنگاران تبدیل شده است.

از ۱۵ مهر ماه و در پی حمله رژیم صهیونیستی به غزه تا کنون ۱۹ هزار و ۶۶۷ فلسطینی کشته و ۵۲ هزار و ۵۸۶ نفر نیز مجروح شده اند.

این در حالیست که ۹۲ خبرنگار نیز طی همین مدت بر اثر بمباران و آتش باری نیروی اسراییلی کشته اند.

کشتار خبرنگاران در حالی بوقوع پیوسته که در بحبوحه حمله رژیم صهیونیستی به غزه، کمیته حفاظت از خبرنگاران، ضمن هشدار درباره قطع اینترنت و وسایل ارتباطی، چنین اقدامی را سبب ایجاد خلاء جدی در اطلاع‌رسانی عنوان کرده است.

کمیته حفاظت از خبرنگاران همچنین هدف قرار دادن عمدی خبرنگاران یا زیرساخت‌های رسانه‌ای در جنگ غزه را به منزله و مصداق ارتکاب جرایم جنگی دانسته است.

اما شمار تلفات خبرگاران در غزه در حالی رو به افزایش است که دبیرکل اتحادیه بین المللی روزنامه نگاران، اوضاع اصحاب رسانه در غزه را بی‌سابقه دانسته و اذعان کرده هر روز یک روزنامه نگار یا فعال رسانه‌ای در این منطقه شهید می‌شود.

«آنتونی بلانگر» ۱۴ آذر سال ۱۴۰۱ در مصاحبه با خبرگزاری آسوشیتدپرس گفته بود، در جنگ‌های کلاسیک مانند جنگ سوریه، عراق و یوگسلاوی نیز چنین کشتاری را شاهد نبودیم.

به گفته وی، بیشتر روزنامه نگاران در غزه در اثر بمباران‌های رژیم صهیونیستی کشته شده اند.

دبیرکل اتحادیه بین المللی روزنامه نگاران همچنین گفته بود: رژیم اسراییل به اتحادیه بین المللی روزنامه نگاران پاسخگو نیست، با مسئولان این رژیم تماس گرفتم ولی آن‌ها پاسخ ندادند و چند روز پیش که به فلسطین رفته بودم، از بخش رسانه‌های اسراییل درخواست تشکیل جلسه‌ای به منظور پیگیری این تماس کردم اما همکاری صورت نگرفت.

کشتار هدفمند خبرنگاران در غزه توسط نیروهای اسراییلی، نگرانی تشکل‌های حرفه‌ای روزنامه نگاری را نیز در پی داشته و در همین ارتباط اتحادیه ملی روزنامه‌نگاران انگلیس ۲۴ آذر ماه با صدور بیانیه‌ای شدیداللحن نسبت به آمار تلفات خبرنگاران در غزه، ضمن ابراز نگرانی، بر لزوم حفاظت از جان آن‌ها در چارچوب قوانین‌بین‌المللی تاکید کرده است.

در بیانیه اتحادیه ملی روزنامه‌نگاران انگلیس تصریح شده است که این اتحادیه وحشت خود را از افزایش و تلفات بی‌سابقه روزنامه‌نگاران در جریان درگیری‌های اسراییل در غزه تکرار می‌کند. اکثر قریب به اتفاق قربانیان، روزنامه نگاران فلسطینی هستند که با وجود حملات هوایی اسراییل به کار شبانه روزی خود ادامه داده و درباره تاثیر درگیری‌ها بر مردم غزه گزارش می‌دهند.

اتحادیه ملی روزنامه نگاران انگلیس همچنین خواستار تحقیقات دیوان بین‌المللی کیفری درباره وضعیت خبرنگاران در غزه شد و اعلام کرد: با توجه به افزایش شواهد درباره هدف قرار گرفتن بیشتر روزنامه نگاران در غزه، ضروری است که دیوان بین المللی کیفری قاطعانه عمل کند.

سخنگوی سازمان ملل متحد نیز چندی پیش در پی کشته شدن تصویربردار شبکه خبری در الجزیره در خان یونس در نتیجه حمله هوایی ارتش اسراییل، ضمن تاکید مجدد بر توقف درگیری ها، خواستار فعالیت آزادانه خبرنگاران و به دور از خشونت آنان شده بود.

استفان دوجاریک ۲۵ آذر ماه در گفت وگو با خبرنگاران تصریح کرد، بارها گفته‌ایم که درگیری‌ها باید متوقف شوند. در هرجا که خبرنگاران و غیرنظامیان کشته شده‌اند و به تاسیسات غیرنظامی حمله شده است، بارها خواهان آتش بس بشردوستانه شده ایم.

رتبه نخست رژیم صهیونیستی در ترور خبرنگاران

اما با افزایش شمار خبرنگاران کشته شده در غزه، این گمانه نیز مطرح شده که رژیم صهیونیستی از روی عمد و با آگاهی و تشخیص خبرنگاران از سایر افراد آن‌ها را به قتل می‌رساند.

عبدالباری عطوان تحلیلگر معروف جهان عرب ۲۵ آذر ماه با انتشار مطلبی با اشاره به هدف قرار گرفتن خبرنگاران از سوی رژیم صهیونیستی تصریح کرد، خبرنگاران و تصویربردارانی که حوادث جنگ و تحولات خطرناک دیگر را پوشش می‌دهند، کلاه خود بر سر و جلیقه ضدگلوله بر تن دارند و کلمه خبرنگاری به شکل بزرگی روی آن نوشته شده که خبرنگار بودن آن‌ها را نشان می‌دهد. طبق قوانین مورد توافق با این افراد که جان خود را به خطر می‌اندازند تا حقیقت را بیان کنند باید با بی‌طرفی برخورد شود؛ اما در رژیم صهیونیستی خبرنگار بودن به منزله هدف قرار گرفتن فوری و کشته شدن است.

وی افزود: اسراییلی که ارتش آن در حال ارتکاب کشتار و پاکسازی نژادی در غزه از زمان جنگش در تقریبا هفتاد روز قبل است و حدود بیست هزار نفر را به شهادت رسانده و ۵۵ هزار نفر را مجروح کرده و نیمی از منازل غزه را ویران کرده است؛ در رتبه نخست ترور خبرنگاران در دنیا و نقض حقوق آن‌ها و هدف قرار دادنشان با هدف خفه کردن صدای آن‌ها و تصاویر دوربین‌هایشان قرار دارد؛ دوربین‌هایی که به دنبال پوشش جنایات این رژیم علیه ملت لبنان و فلسطین هستند.

این تحلیلگر مسائل سیاسی خاورمیانه همچنین از تداوم روند هدف قرار گرفتن خبرنگاران از سوی این رژیم در سایه طرح تل آویو برای ترساندن خبرنگاران، پنهان نگه داشتن کشتارها و جنایات و محو کردن حقایق سخن به میان آورده است.

در عین حال عبدالباری عطوان تصریح کرد، این سیاست وحشت و موشک‌های رژیم صهیونیستی هرگز سبب نخواهد شد که خبرنگاران از ادامه رسالت خود در فاش کردن جنایات این رژیم دست بردارند.

افزایش ۳۰ درصدی تلفات خبرنگاران در سال گذشته

گرچه افزایش تلفات خبرنگاران در غزه باعث اعتراض‌های شدید نسبت به اقدامات رژیم صهیونیستی و نیز سبب نگرانی‌های فراوان نسبت به جان خبرنگاران شده، اما باید اذعان کرد وضعیت سلامتی خبرنگاران در پوشش جنگ‌ها و منازعات همواره مورد تهدید قرار داشته است.

فدراسیون بین‌المللی روزنامه نگاران سال گذشته (۱۴۰۱) در گزارشی، از مرگ ۶۷ خبرنگار در جهان و در این سال خبر داد و تصریح کرد که این رقم در سال قبل‌تر (۱۴۰۰.۴۷ نفر بوده است.

این فدراسیون بین المللی همچنین اعلام کرد تلفات خبرنگاران در سال ۱۴۰۰.۳۰ درصد افزایش یافته است.

طبق گزارش فدراسیون بین المللی روزنامه نگاران، در این سال خبرنگاران بیش از هر کشور دیگری، در اوکراین کشته شده اند.

در این گزارش تصریح شده است، در جریان پوشش خبری جنگ اوکراین ۱۲ خبرنگار کشته شده که بیشتر آن‌ها اوکراینی بوده اند.

مرگ ۱۷۰۰ خبرنگار طی ۲۰ سال

سازمان خبرنگاران بدون مرز نیز سال گذشته اعلام کرد بین ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۲ برای خبرنگاران و فعالان رسانه، سال‌های مرگباری بوده و طی این دو دهه حدود ۱۷۰۰ خبرنگار در جهان کشته شده اند.

بر اساس گزارش سازمان خبرنگاران بدون مرز، طی ۲۰ سال گذشته سوریه و عراق از جمله کشورهای خطرناک برای خبرنگاران بوده و در این دو کشور ۵۷۸ خبرنگار به قتل رسیده اند. این آمار یک سوم خبرنگاران کشته در سطح جهان را تشکیل می‌دهد.

پس از سوریه و عراق، مکزیک سومین کشور خطرناک جهان است که در آن ۱۲۵ خبرنگار کشته شده اند. فیلیپین در جایگاه چهارم قرار دارد که در آن ۱۰۷ خبرنگار به قتل رسیده اند.

همچنین در پاکستان ۹۳ خبرنگار و در افغانستان ۸۱ خبرنگار و در سومالی ۷۸ خبرنگار کشته شده‌اند که به ترتیب در مقام‌های پنجم، ششم و هفتم قرار دارند.

سازمان خبرنگاران بدون مرز در گزارش خود تصریح کرده است، سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۳ «تاریک‌ترین سال به دلیل جنگ در سوریه» برای خبرنگاران بوده است. در سال ۲۰۱۲ مرگ ۱۴۴ خبرنگار و در سال ۲۰۱۳ مرگ ۱۴۲ خبرنگار در این کشور به ثبت رسیده است.

بر اساس گزارش سازمان خبرنگاران بدون مرز، قتل خبرنگاران از سال ۲۰۱۹ به بعد به گونه‌ای بی‌سابقه کاهش یافته اما در سال ۲۰۲۲ به دلیل جنگ اوکراین، موارد مرگ خبرنگاران بار دیگر افزایش یافته و اکنون اوکراین در سطح اروپا پس از روسیه خطرناک‌ترین کشور برای خبرنگاران است. در روسیه نیز طی ۲۰ سال گذشته ۲۵ خبرنگار کشته شده است.

در سطح اروپا، ترکیه نسبت به دیگر کشورها، سومین کشور خطرناک برای خبرنگاران بوده است. فرانسه به دلیل حمله بر نشریه «شارلی هبدو» در پاریس در سال ۲۰۱۵ در جایگاه چهارم قرار دارد.

نکته جالب در گزارش سازمان خبرنگاران بدون مرز این است که خبرنگاران فقط در کشورهای که جنگ جریان داشته جان خود را از دست نداده اند، بلکه در کشورهای که جنگ هم نبوده، مورد هدف قرار گرفته اند.

به گزارش این سازمان، در واقع طی دو دهه گذشته، بسیاری از خبرنگاران در مناطق امن جان باخته‌اند و یا در بسیاری از موارد به دلیل تحقیق در مورد جنایات سازمان یافته و فساد کشته شده اند.

چند توصیه برای خبرنگاران حاضر جنگ‌ها و بحران‌های ناایمن

حضور خبرنگاران در مواقع بحرانی ناایمن مانند جنگ ها، درگیری‌های محلی، آشوب‌ها و بلایای طبیعی تابع مواردی است که اگر بدان توجه شود، امکان اینکه کمتر آسیب بینند، وجود دارد.

اتحادیه رادیو و تلویزیون‌های آسیا و اقیانوسیه سال ۲۰۱۹ با انتشار دستورالعملی، چند توصیه مشتمل بر چند بند به خبرنگاران کرده است.

در بند نخست این دستورالعمل، ضمن تشریح راه‌های ایمنی خبرنگاران به هنگام پوشش جنگ‌ها و بحران ها، بر اهمیت آماده‌سازی خبرنگاران پیش از حضور در چنین موقعیتی، شناسایی اتفاق، استفاده از لباس محافظ و برقراری امکان تماس‌های اضطراری تاکید شده است.

این دستورالعمل همچنین روزنامه‌نگاران را تشویق می‌کند تا قبل از پوشش چنین رویدادهایی، با منطقه و محل و نیز قوانین و شرایط امنیتی آشنا شوند و در حین پوشش بی‌طرف باشند.

بند دوم راهنمای حفاظت از خبرنگاران، به پوشش اخبار در بلایای طبیعی اشاره دارد. آموزش تخصصی خبرنگاری بحران، بهره‌گیری از تجهیزات حفاظتی و ارزیابی عمق فاجعه به خبرنگاران توصیه شده و اینکه ترجیحا برای پوشش چنین رویدادهایی از همراهی یک نفر دیگر بهره بگیرند.

در بند سوم هم توصیه‌هایی به سازمان‌های مسوول دعوت و اعزام کننده خبرنگاران دارد. بر این اساس به این سازمان‌ها توصیه شده با تامین وسایل حمل و نقل ایمن در سفرهای خبری، فراهم کردن امکان دسترسی به اینترنت و اولویت دادن به سلامت روانی خبرنگاران، مسئولیت کاهش خطر را به عهده بگیرند و ایمنی آنان را در اولویت قرار دهند.

به هر روی، سوم ماه می‌روز جهانی آزادی رسانه‌ها نامگذاری شده و کارکرد حداقلی انتخاب این روز می‌تواند فرصتی برای احترام به حرفه خبرنگاری و رعایت حقوق خبرنگاران باشد.

خبرنگاران از جمله بی‌دفاع‌ترین افراد حاضر در میدان‌های جنگ و عرصه‌های بحرانی هستند که وظیفه اطلاع‌رسانی از شرایط موجود را دارند و وظیفه همه سازمان‌ها و ارگان‌های ملی و بین المللی است که نسبت به حفظ جان آنان بی‌اعتنا نباشند.