به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ کاپیتولاسیون (Capitulation) یک واژه حقوقی و تاریخی است که به معنای توافقی است که در آن یک دولت یا کشور در برابر تهدیدات یا خواسته‌های دیگر کشورها تسلیم می‌شود، این اصطلاح غالباً به وضعیت‌هایی اشاره دارد که در آن یک کشور به دلیل فشار نظامی یا اقتصادی، حقوق و مزایای خاصی را به کشور دیگر واگذار می‌کند؛ قوانین کاپیتولاسیون در کشور ایران از زمان حکومت صفویه در رابطه با اتباع اروپایی به‌صورت نامحسوس اجرا می‌شد، اما در دوران قاجار و در پی جنگ‌های ایران و روس به‌صورت یک قانون در کشور شناخته شد و مقررات آن باید توسط دولت‌مردان ایرانی رعایت می‌شد.

در زمان حکومت ۵۰ ساله پهلوی نیز برای اینکه در سیستم بروکراسی ارتش شاهنشاهی اصلاحاتی اعمال شود، قراردادهای متعددی در زمینه استخدام مستشاران آمریکایی منعقد شد، که هر کدام از آن‌ها امتیازات ویژه‌ای را با مستشاران و خانواده‌های آن‌ها دربر‌می‌گرفت، این موضوع در دوران نخست‌وزیری حسنعلی منصور و اسدالله علم به اوج خود رسید به گونه‌ای که در آن ایام لایحه کاپیتولاسیون در مجلس شورای ملی مطرح شد و موضوعات متعددی از جمله رفع موانع حقوقی و قانونی حضور مستشاران آمریکایی و تضمین امنیت و مصونیت قانونی را دربرمی‌گرفت و پهلوی دوم با توجه به فشار‌های سیاسی و اقتصادی از سوی آمریکا، برای تصویب و قانونی کردن آن بسیار تأکید داشت.

 در نهایت قانون کاپیتولاسیون در ۱۳ مهرماه ۱۳۴۲ در کابینه علم و در مردادماه ۱۳۴۳ در مجلس سنا به تصویب رسید و در ۲۱ مهرماه ۱۳۴۳ حسنعلی منصور نخست وزیر وقت این لایحه را به‌صورت ناگهانی به مجلس شورای ملی برد و به تصویب نمایندگان رساند که این موضوع مخالفت‌های بسیاری از بزرگان دین  از جمله امام خمینی (ره) را به دنبال داشت که در ادامه اعتراض به این موضوع منجر تعبید امام (ره) به خارج از کشور شد، اما سرانجام پس از سال‌ها مبارزه توسط انقلابیون، پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، این قانون در ۲۳ اردیبهشت‌ماه ۱۳۵۸ بر اساس مصوبه شورای انقلاب به‌صورت رسمی و برای همیشه لغو شد.

مخالفت با کاپیتولاسیون نقطه عطفی در تاریخ ایران

حمیدرضا حاتمی در گفتگو با خبرنگار سياسی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: مخالفت امام خمینی (ره) با کاپیتولاسیون یکی از جنبه‌های مهم و تأثیرگذار در تاریخ معاصر ایران و مبارزات ضد سلطنت پهلوی بود، این مخالفت به ویژه در اوایل دهه ۱۳۵۰ شمسی و پس از تصویب لایحه کاپیتولاسیون در سال ۱۳۴۳ شدت گرفت.

دبیر مجمع نظام مسائل استان کرمانشاه در رابطه با تعریف و محتوای کاپیتولاسیون، عنوان کرد: کاپیتولاسیون به معنای اعطای امتیازات ویژه به اتباع خارجی در یک کشور است، لایحه‌ای که در ایران تصویب شد، به آمریکایی‌ها اجازه می‌داد که در صورت ارتکاب جرم در ایران، تحت محاکمات ایرانی قرار نگیرند و به دادگاه‌های خود ارجاع داده شوند لذا این موضوع به شدت با احساسات ملی‌گرایانه و استقلال‌طلبانه مردم ایران در تضاد بود.

این کارشناس مسائل سیاسی در رابطه با مخالفت امام خمینی (ره) با قانون کاپیتولاسیون، اذعان کرد: امام خمینی (ره) با تأکید بر اصول اسلامی و ملی، به شدت با این لایحه مخالفت کرد و آن را نشانه‌ای از دخالت‌های خارجی و از بین رفتن استقلال ایران دانست؛ امام (ره) در سخنرانی‌های خود، کاپیتولاسیون را نوعی تسلیم در برابر قدرت‌های خارجی و نابودی حیثیت ملی توصیف کرد.

حاتمی در ادامه با اشاره به مبارزات و واکنش‌ها علیه قانون کاپیتولاسیون، اظهار کرد: مخالفت امام خمینی (ره) منجر به برگزاری تظاهرات و اعتراضات گسترده‌ای در سراسر کشور شد؛ روحانیون، دانشجویان و مردم عادی به حمایت از امام خمینی (ره) برخاستند و این موضوع به یکی از عوامل اصلی رشد جنبش ضد سلطنت پهلوی تبدیل شد، این اعتراضات در نهایت به قیام ۱۵ خردادماه ۱۳۴۲ منجر شد که به سرکوب خونینی انجامید.

دبیر مجمع نظام مسائل استان کرمانشاه با بیان اینکه مخالفت با کاپیتولاسیون تبعات و اثرات در جامعه‌ ایران به‌دنبال داشت، تصریح کرد: مخالفت امام خمینی (ره) با کاپیتولاسیون باعث شد که او به عنوان یک رهبر مخالف رژیم پهلوی شناخته شود و موجی از حمایت‌های عمومی را به دنبال داشت، این رویدادها در نهایت به پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن‌ماه سال ۱۳۵۷ انجامید و تغییرات اساسی در ساختار سیاسی ایران به وجود آورد.

حاتمی تأکيد کرد: مخالفت با کاپیتولاسیون به عنوان یک نقطه عطف در تاریخ ایران تلقی شده و این رویداد نه‌تنها بر روی روند انقلاب اسلامی تأثیر گذاشت، بلکه نشان‌دهنده‌ی نارضایتی عمیق مردم ایران از دخالت‌های خارجی و سلطه رژیم پهلوی بود.

دبیر مجمع نظام مسائل استان کرمانشاه در پایان گفت: به طور کلی، مخالفت امام خمینی (ره) با کاپیتولاسیون نشان‌دهنده‌ی بیداری ملی و اهمیت استقلال و هویت ملی در تاریخ معاصر ایران بود.

کاپیتولاسیون یکی از عوامل اصلی شکل‌گیری جنبش‌های ملی‌گرایانه و مذهبی در ایران

فرید آزادبخت در گفتگو با خبرنگار سیاسی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: کاپیتولاسیون به معنای اعطای مصونیت قضایی به اتباع خارجی در کشور میزبان است؛ این مفهوم در تاریخ معاصر ایران، به ویژه در دوران قاجار و پهلوی، تأثیرات عمیق و گسترده‌ای بر روابط بین‌المللی و داخلی کشور داشت، کاپیتولاسیون نه‌تنها به نابرابری‌های حقوقی دامن زد، بلکه موجب بروز نارضایتی‌های اجتماعی و سیاسی شد.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه عنوان کرد: کاپیتولاسیون شامل مصونیت از قوانین محلی و محاکم قضایی می‌شود، این مفهوم معمولاً در زمینه‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی به کار می‌رود و به نوعی نشان‌دهنده نابرابری‌های بین‌المللی است؛ در واقع، کاپیتولاسیون نمادی از سلطه کشورهای قدرتمند بر کشورهای ضعیف‌تر است.

آزادبخت اذعان کرد: کاپیتولاسیون در ایران به دوران قاجار بازمی‌گردد، پس از جنگ‌های ایران و روسیه و معاهده‌های ننگین مانند معاهده گلستان (۱۸۱۳) و ترکمانچای (۱۸۲۸)، دولت قاجار مجبور به اعطای امتیازات ویژه به کشورهای خارجی شد؛ این معاهدات به اتباع روسیه حقوق ویژه‌ای اعطا کرد که زمینه‌ساز گسترش نفوذ روس‌ها در ایران شد.

وی در ادامه افزود: در این دوره، کشورهای دیگر نیز از جمله فرانسه و بریتانیا شروع به درخواست امتیازات مشابه کردند، این امر باعث شد که قاجاری‌ها برای حفظ منافع خود، به اعطای حقوق ویژه به اتباع خارجی ادامه دهند.

استاد دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه تصریح کرد: در دوره حکومت پهلوی، به ویژه در زمان رضاشاه، کاپیتولاسیون به طور گسترده‌تری ادامه یافت و در سال ۱۹۲۸، رضاشاه با تصویب قانونی، حقوق ویژه‌ای برای اتباع خارجی ایجاد کرد که منجر به بروز نارضایتی عمومی شد.

وی بیان کرد: این وضعیت تا سال ۱۹۴۹ ادامه داشت که با فشار افکار عمومی و مبارزات ملی‌گرایانه، کاپیتولاسیون لغو شد، لغو کاپیتولاسیون یکی از مطالبات اصلی جنبش ملی شدن صنعت نفت بود که به رهبری محمد مصدق شکل گرفت.

آزادبخت در رابطه با ارکان و عناصر کاپیتولاسیون، گفت: یکی از ارکان اصلی کاپیتولاسیون، مصونیت قضایی بود که به اتباع خارجی اجازه می‌داد از محاکم قضایی ایران مصون باشند، این به معنای آن بود که هرگونه تخلف آن‌ها تنها در محاکم کشور خودشان قابل پیگیری بود و هیچ‌گونه پیگرد قانونی از سوی دولت ایران وجود نداشت.

این کارشناس مسائل سیاسی افزود: کاپیتولاسیون به اتباع خارجی اجازه می‌داد که بدون پرداخت مالیات یا رعایت قوانین محلی، در ایران فعالیت‌های اقتصادی انجام دهند، این امر نه‌تنها اقتصاد ملی را تحت تأثیر قرار داد، بلکه باعث ایجاد نابرابری‌های اقتصادی عمیق شد.

آزادبخت تصریح کرد: کاپیتولاسیون موجب کاهش قدرت دولت مرکزی و افزایش نفوذ خارجی‌ها در امور داخلی ایران شد، این وضعیت باعث بروز احساس نارضایتی عمومی و جنبش‌های ملی‌گرایانه شد؛ در واقع، بسیاری از ایرانیان احساس می‌کردند که حاکمیت ملی آن‌ها تحت تأثیر قدرت‌های خارجی قرار گرفته است.

وی با اشاره به تأثیرات کاپیتولاسیون بر جامعه ایرانی بیان کرد: کاپیتولاسیون تأثیرات عمیقی بر جامعه ایرانی گذاشت، این موضوع باعث بروز احساس نابرابری و بی‌عدالتی در میان مردم شد و به تقویت جنبش‌های ملی‌گرایانه انجامید، همچنین، این وضعیت موجب افزایش نفوذ فرهنگی و اقتصادی کشورهای خارجی در ایران شد.

عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمانشاه افزود: نارضایتی اجتماعی ناشی از کاپیتولاسیون به‌ویژه در میان طبقات متوسط و پایین جامعه مشاهده می‌شد، مردم احساس می‌کردند که حقوق آن‌ها نادیده گرفته شده و قدرت‌های خارجی بر سرنوشت آن‌ها تسلط دارند.

آزادبخت در پایان گفت: کاپیتولاسیون یکی از عوامل اصلی شکل‌گیری جنبش‌های ملی‌گرایانه و مذهبی در ایران بود، این جنبش‌ها با هدف احیای حاکمیت ملی و مبارزه با نفوذ خارجی شکل گرفتند و توانستند در نهایت به لغو کاپیتولاسیون منجر شوند.

به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ کاپیتولاسیون یکی از مظاهر نابرابری‌های بین‌المللی است که تأثیرات عمیقی بر تاریخ معاصر ایران گذاشت، این پدیده نه‌تنها موجب ضعف استقلال ایران شد بلکه به بروز نارضایتی‌های اجتماعی و سیاسی نیز انجامید و علمای بزرگی چون امام خمینی (ره) به شدت با آن مخالفت کردند، اما در نهایت لغو کاپیتولاسیون به عنوان یک پیروزی ملی تلقی شد و نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران بود که مقدمات پیروزی انقلاب اسلامی را فراهم کرد.

انتهای خبر/