به گزارش خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ نان ساجی یکی از نمادهای اصیل فرهنگ و سنت زاگرس‌نشینان است که نه‌تنها به‌عنوان یک غذای روزمره، بلکه به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی منطقه شناخته می‌شود که در سال ۹۰ به ثبت ملی رسید.

 این نان، که با دستان هنرمند زنان این دیار بر روی ابزاری به‌نام ساج پخته می‌شود، تجلی پیوند عمیق مردم زاگرس با طبیعت و سبک زندگی ساده و خودکفایی آن‌ها است.

با توجه به اهمیت این موضوع خبرنگار شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ با عزیز مصطفایی دانش‌آموخته مردم‌شناسی و کارشناس ثبت میراث ناملموس اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمانشاه به گفتگو نشسته که شرح آن در پی می‌آید:

مرصادنیوز: لطفاً درباره نان ساجی و جایگاه آن در فرهنگ و تغذیه مردم ایران، به‌ویژه در کرمانشاه، توضیح دهید آیا این نان به‌صورت ملی و جهانی ثبت شده است؟

 مصطفایی: بله، نان ساجی یکی از نان‌های سنتی و اصیل منطقه کرمانشاه است که به‌عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس در سال ۱۳۹۰ و با شماره ثبت ۳۰۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است؛ این نان، نمادی از فرهنگ و هنر مردم منطقه است و نشان‌دهنده مهارت و خلاقیت زنان در پخت نان به شیوه‌ای بسیار هنرمندانه است.

لازم به ذکر است که نان لواش، به نمایندگی از نان‌های تخت ایرانی، پیش‌تر در سطح جهانی نیز ثبت شده است، اما ثبت نان ساجی بیشتر جنبه ملی دارد و این مهارت خاص کرمانشاه و مناطق اطراف آن، به‌ویژه اورامانات، محسوب می‌شود.

مرصادنیوز: نان ساجی چه ویژگی‌هایی دارد که آن را از دیگر انواع نان متمایز می‌کند؟

مصطفایی: نان ساجی یک نان بسیار نازک و سبک است که برای پخت آن از ابزاری به نام «ساج» استفاده می‌شود، ساج، یک صفحه فلزی محدب است که باعث می‌شود گرما به‌طور یکنواخت به سطح نان برسد، این ویژگی، نان ساجی را از نظر پخت به یکی از حرفه‌ای‌ترین انواع نان تبدیل کرده است، زیرا تمامی قسمت‌های نان به یک اندازه پخته می‌شود و از سوختگی یا خامی آن جلوگیری می‌کند.

همچنین، مهارت پخت نان ساجی نیازمند دقت و ظرافت خاصی است، در مناطق مختلف کرمانشاه، سبک‌های متفاوتی از پخت این نان وجود دارد، برای مثال، در اورامانات، نان‌هایی به ضخامت کمتر از کاغذ پخته می‌شوند که نه‌تنها ظاهری زیبا دارند، بلکه از نظر طعم و کیفیت نیز بی‌نظیر هستند.

مرصاد نیوز: نقش ابزار و تکنیک‌های پخت در کیفیت این نان چیست؟

مصطفایی: یکی از نکات مهم درباره نان ساجی، استفاده از تکنولوژی سنتی ساج است؛ ساج به دلیل طراحی محدب خود، گرما را به مرکز نان متمرکز می‌کند. استادکاران با مهارت ویژه‌ای، حرارت را کنترل می‌کنند تا نان یکنواخت و با کیفیت پخته شود.

کنترل حرارت در این روش سنتی، چالش‌برانگیز است، زیرا برخلاف اجاق‌های مدرن که امکان تنظیم دقیق دما را دارند، در پخت نان ساجی از آتش چوب استفاده می‌شود، این مهارت خاص، نسل به نسل و به‌صورت استاد - شاگردی منتقل شده و همین موضوع باعث شده که کیفیت پخت نان ساجی همواره حفظ شود.

مرصادنیوز: جایگاه نان ساجی در فرهنگ مردم منطقه چیست؟

مصطفایی: نان ساجی صرفاً یک ماده غذایی نیست، بلکه بخشی از فرهنگ و هویت مردم کرمانشاه و اورامانات است، در گذشته، مهارت در پخت نان یکی از معیارهای اصلی برای ارزیابی زنان در تشکیل خانواده بود. به‌عنوان مثال، زنان ماهر در پخت نان ساجی، به‌عنوان افرادی توانمند و خلاق شناخته می‌شدند.

این نان همچنین نمادی از اصالت و هویت محلی است. حتی امروز نیز در برخی مناطق، زنان به‌صورت گروهی یا فردی نان ساجی می‌پزند و آن را به گردشگران و مردم محلی عرضه می‌کنند، این فعالیت نه‌تنها سنت‌های قدیمی را زنده نگه داشته، بلکه به منبع درآمدی برای زنان در این مناطق تبدیل شده است.

مرصادنیوز: آیا پخت و فروش نان ساجی به صادرات نیز راه یافته است؟

مصطفایی: بله، در سال‌های اخیر نان ساجی به کشورهای همسایه، به‌ویژه عراق و اقلیم کردستان، صادر شده است. بسیاری از زنان مناطق مرزی با پخت این نان، آن را به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم به این کشورها می‌فرستند و از این راه درآمد قابل‌توجهی کسب می‌کنند.

البته باید تأکید کنم که صادرات نان ساجی باید به‌صورت کنترل‌شده انجام شود تا ضمن تأمین نیاز داخلی، کیفیت این محصول فرهنگی نیز حفظ شود. همچنین، این صادرات می‌تواند به اشتغال‌زایی و بهبود شرایط اقتصادی مناطق مرزی کمک شایانی کند.

مرصادنیوز: در مورد جنبه‌های آموزشی و انتقال این مهارت به نسل‌های آینده چه نظری دارید؟

مصطفایی: به نظرم آموزش مهارت پخت نان ساجی باید به‌عنوان بخشی از برنامه‌های فرهنگی و آموزشی در نظر گرفته شود، این مهارت از نسلی به نسل دیگر به‌صورت غیررسمی منتقل شده، اما با تغییر سبک زندگی و وابستگی بیشتر به نانوایی‌های شهری، خطر فراموشی این هنر سنتی وجود دارد.

برگزاری کارگاه‌های آموزشی، آموزش این مهارت در مدارس و معرفی آن به‌عنوان یک شغل مستقل می‌تواند به حفظ این سنت کمک کند. همچنین، ثبت ملی این مهارت فرصتی برای برنامه‌ریزی بهتر در جهت احیای آن است.

مرصادنیوز: اهمیت نان ساجی به‌عنوان یک عنصر فرهنگی و تغذیه‌ای چیست؟

دکتر مصطفایی: نان ساجی نشان‌دهنده پیوند عمیق میان فرهنگ و تغذیه است، این نان، علاوه بر تأمین نیاز اولیه تغذیه، بخشی از هویت فرهنگی مردم کرمانشاه است. به نظر من، این نان نمادی از تلفیق فرهنگ، هنر و تغذیه است که ارزش آن فراتر از یک ماده غذایی ساده است.

مرصادنیوز: در پایان، چه نکاتی برای حفظ و گسترش این میراث فرهنگی پیشنهاد می‌کنید؟

مصطفایی: برای حفظ نان ساجی باید به دو جنبه توجه کنیم؛ نخست، مستندسازی و ثبت دقیق این مهارت به‌عنوان میراثی فرهنگی و دوم، ایجاد فرصت‌های شغلی از طریق ترویج این هنر. 

همچنین، باید تلاش کنیم تا این نان در سطح بین‌المللی معرفی شود و ارزش فرهنگی آن به جهانیان شناسانده شود.

انتهای خبر/