عزیز مصطفایی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ با تشریح ریشه‌های فرهنگی و مردم‌شناسانه جشن باستانی خردادگان، اظهار داشت: این آئین کهن نمادی از گذار آگاهانه و آئینی از یک مرحله به مرحله‌ای نو در زندگی فردی و جمعی انسان ایرانیان است.

جشن هم‌زمانی نام ماه و روز؛ از اسطوره تا کنش اجتماعی

این دانش‌آموخته دکترای مردم‌شناسی افزود: در تقویم ایران باستان، هر روز از ماه نام خاصی دارد و روز ششم هر ماه در فصل بهار  روز خرداد نامیده می‌شود. به همین دلیل، در ماه خرداد، روز ششم با نام این ماه یکی می‌شود و این تقارن، زمینه‌ساز برگزاری جشن خردادگان بوده است.

وی گفت: ماه خرداد در متون کهن اوستایی و پهلوی جایگاه ویژه‌ای دارد و در متون پهلوی از آن به‌عنوان نماد پاکی، کمال و رسایی یاد شده است. در باور زرتشتی، خرداد نگهبان آب، گیاه و سبزی زمین است و به‌دلیل همین جایگاه معنوی، گرامی‌داشت آن در قالب جشن‌هایی خاص میان زرتشتیان رواج داشته است.

مصطفایی افزود: این جشن نه‌تنها از نظر تقویمی و آئینی اهمیت دارد، بلکه در بُعد مردم‌شناختی نیز اهمیت ویژه‌ای دارد. چرا که هم‌زمان با تغییر فصل و ورود به تابستان، نمادی از تغییر و ورود به دوره‌ای نو از زندگی، طبیعت و فعالیت‌های زیستی - اجتماعی است.

این پژوهشگر حوزه فرهنگ عامه تأکید کرد: در ایران باستان، بسیاری از دگرگونی‌ها و دگرگشت‌های زندگی، با جشن همراه بوده است. از تغییر فصل گرفته تا مراحل مختلف زندگی مانند ختنه‌سوران، ازدواج و حتی مرگ، با آئین‌هایی همراه بوده‌اند که حال و هوای جشن داشته‌اند. این جشن‌ها برای آماده‌سازی روانی و اجتماعی جامعه در مواجهه با تغییر بوده‌اند.

وی گفت: در فرهنگ ایرانی، عبور از کودکی به نوجوانی، از جوانی به میانسالی و حتی ورود به سالمندی، همواره با نوعی جشن یا نماد اجتماعی همراه بوده است. برای نمونه، در برخی مناطق کرمانشاه، ورود مردان به سن ۴۰ سالگی با بستن دستمال یا گذاشتن کلاه خاصی مشخص می‌شده است که نمادی از پختگی و ورود به دوره‌ای جدید از زندگی بوده است.

جشن آب و خردادگان؛ آئینی در ستایش ایزدبانوی آب

مصطفایی همچنین با اشاره به بعد اسطوره‌ای این جشن اظهار داشت: در باورهای ایران باستان، خرداد نام ایزدبانوی آب‌هاست و از این رو، جشن خردادگان را می‌توان جشن آب نیز دانست. این هم‌زمانی با آغاز فصل گرما، نیاز به تأمین و توزیع منابع آبی را نیز برجسته می‌کرده است.

وی تصریح کرد: در گذشته، جوامع محلی با استفاده از دانش‌های بومی، برای ورود به فصل گرما و آغاز آبیاری باغات، آمادگی پیدا می‌کردند و برگزاری جشن خردادگان نیز یکی از آئین‌هایی بوده که با نگاه کارکردی و عملی، جامعه را برای این تغییر آماده می‌کرده است.

خردادگان؛ پیوند زندگی، طبیعت و آئین

این دانش‌آموخته دکترای مردم‌شناسی خاطرنشان کرد: نکته‌ای که نباید فراموش شود این است که ایران سرزمینی چهار فصل است. هر فصلی ابزار، مناسک و ساز و کار خاص خود را دارد. ورود به هر فصل، نیازمند آمادگی جسمی، روانی و فرهنگی است. جشن‌هایی مانند خردادگان، کمک می‌کرده‌اند که این گذار، نرم و با آمادگی کامل رخ دهد.

وی گفت: تحلیل من از منظر مردم‌شناسی این است که جشن خردادگان یک اعلان عمومی برای تغییر است؛ تغییری در فصل، در حال و هوا، و در موقعیت زندگی. وقتی این تغییر با جشن همراه می‌شود، سختی آن آسان‌تر می‌گردد، همان‌گونه که حتی در آئین‌های سوگواری نیز نوعی موسیقی و جشن ملایم حضور دارد تا بار روانی فقدان را سبک‌تر کند.

جشن، ابزار فرهنگی گذار

مصطفایی در پایان با تأکید بر نقش کارکردی آئین‌های باستانی گفت: درک آئین‌هایی مانند خردادگان، نیازمند نگاه مردم‌شناسانه است. ما باید ببینیم این آئین‌ها چه نیازی را پاسخ می‌دادند و چه مسئله‌ای را برای جامعه حل می‌کردند. از این منظر، خردادگان نه صرفاً یک جشن تقویمی، بلکه ابزاری فرهنگی برای مدیریت تغییرات زندگی، طبیعت و اجتماع بوده است.

انتهای خبر/