به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ در روزگاری که کشورهای توسعه‌یافته و حتی در حال توسعه با تمام توان و منابع خود در حال سرمایه‌گذاری در حوزه هوش مصنوعی هستند، کشورمان با غفلت از این تحول بنیادین جهانی، در حال عقب‌ماندن از قطار پرسرعت انقلاب صنعتی چهارم است. 

رصد و تحلیلی سر انگشتی و شواهد آماری و گزارش‌های مستند نشان می‌دهد که ایران نه‌تنها سهمی قابل توجه در توسعه هوش مصنوعی ندارد، بلکه حتی در رتبه‌بندی‌های جهانی نیز وضعیت نگران‌کننده‌ای دارد.

طبق گزارش رسمی سال ۲۰۲۳ شاخص جهانی آمادگی برای هوش مصنوعی منتشرشده توسط Oxford Insights، ایران در میان ۱۸۱ کشور رتبه‌ای پایین‌تر از ۱۰۰ را به خود اختصاص داده است؛ در حالی که عربستان سعودی، امارات و حتی کشورهای آفریقایی مانند رواندا در جایگاه‌های بالاتری قرار گرفته‌اند. 

عربستان، با سرمایه‌گذاری راهبردی و سیاست‌گذاری کلان، موفق به کسب رتبه نخست منطقه در این شاخص شده است.

در چنین شرایطی، برگزاری همایش‌ها، میزگردها و جلسات فرمالیستی صرفاً برای خوشایند مقامات بالادستی نه‌تنها کمکی به پیشرفت کشور نمی‌کند، بلکه موجب اتلاف منابع و تکرار سیاست‌گذاری‌های نمایشی شده است. 

این امر بدیهی و مبرهنی است که توسعه‌یافتگی در عرصه هوش مصنوعی، نیازمند عزم ملی، منابع هدفمند و راهبردی منسجم و مدیریت‌شده است که در ایران کمتر دیده می‌شود.

آمارها نشان می‌دهند که سهم  کشورمان از مقالات معتبر حوزه هوش مصنوعی در مجامع بین‌المللی کمتر از یک درصد است، در حالی که چین و آمریکا بیش از ۶۰ درصد این تولیدات علمی را در اختیار دارند. به عبارت دیگر، نه‌تنها در بخش اجرا، بلکه حتی در بدنه علمی و پژوهشی نیز حضور مؤثر و گسترده‌ای نداریم.

بررسی عملکرد دانشگاه‌های منطقه ما در غرب کشور  و حتی کل کشور در این حوزه نیز  قابل تأمل و کمتر از ۱۰ درصد از دانشگاه‌های  جمهوری اسلامی ایران برنامه درسی مدون و ساختارمند در حوزه یادگیری ماشین و هوش مصنوعی دارند؛ این در حالی است که دانشگاه‌هایی مانند KAUST عربستان، برنامه‌های دکتری تخصصی AI با جذب نخبگان جهانی اجرا می‌کنند.

در حوزه صنعت نیز وضعیت مشابهی حاکم است؛ طبق آمار موجود سهم شرکت‌های  کشور در پروژه‌های مبتنی بر هوش مصنوعی از جمله شهرهای هوشمند، صنایع دفاعی نوین، سلامت دیجیتال، کشاورزی دقیق و امنیت سایبری خیلی بالا نیست و به بیان دیگر تقریباً نامرئی است!

این نکته را هم متذکر شویم که در گزارش AI Index 2024 دانشگاه استنفورد، نام هیچ شرکت ایرانی در میان ۲۰۰ شرکت تأثیرگذار جهانی در این حوزه دیده نمی‌شود.

افزون بر این مهم، در بخش سرمایه‌گذاری خطرپذیر (VC) و حمایت‌های مالی از استارتاپ‌های هوش مصنوعی، عملاً هیچ ساز و کار سازمان‌یافته و حمایتی وجود ندارد.

بر اساس پایگاه داده Crunchbase، در سال ۲۰۲۳، تنها دو مورد سرمایه‌گذاری اعلام‌شده مرتبط با هوش مصنوعی در کشورمان  ثبت شده، در حالی که این عدد در کشور همسایه ما ترکیه بیش از ۱۲۰ مورد بوده است.

ماحصل امر اینکه، نبود سیاست‌گذاری واحد و تمرکز چندگانه دستگاه‌های دولتی در حوزه هوش مصنوعی، باعث سردرگمی فعالان این عرصه و فرار مغزها شده است.

چرا باید ایران یکی از کشورهای مهاجرخیز  نرخ‌های مهاجرت نخبگان AI در خاورمیانه  باشد؟ به‌طوری که طبق آمار Nature Index، بیش از ۷۰ درصد از دانش‌آموختگان هوش مصنوعی مقطع دکتری در پنج سال اخیر، بنا بر توجیه نبود زیرساخت‌های هوش مصنوعی کشور را ترک کرده‌اند.

آنچه مغفول مانده، این است که آینده‌ قدرت‌های جهانی نه صرفاً بر اساس توان تسلیحاتی یا اقتصادی، بلکه بر پایه قدرت سایبری، شناختی و هوش مصنوعی شکل خواهد گرفت.

شکی نیست که با توسعه و سیر شتابنده علوم نرم‌افزاری، تمام مؤلفه‌های سخت و نرم قدرت، اعم از حکمرانی، امنیت ملی، دیپلماسی و اقتصاد، مستقیماً تحت‌ تأثیر ظرفیت‌های هوش مصنوعی قرار خواهند گرفت.

این موضوع را هم متذکر شویم که در این شرایط، عقب‌ماندن از این مسیر، تنها به منزله باخت در یک رقابت فناورانه نیست؛ بلکه به معنای عقب‌ماندن از قطب‌نمای تمدنی آینده و از دست‌دادن استقلال فناورانه کشور است.

امروز کشورهایی چون هند، برزیل و حتی پاکستان  در همسایگی ما نیز با تدوین نقشه‌راه‌های ملی برای توسعه AI، سعی در جبران عقب‌ماندگی دارند.

ضرورت بهره‌گیری مدیریت‌شده از هوش مصنوعی، از مقاطع پایه تحصیلی تا آموزش‌های تخصصی در دانشگاه‌ها و صنایع، بیش از هر زمان دیگر احساس می‌شود.

نباید تصور کنیم که هوش مصنوعی تنها یک ابزار تخصصی برای مهندسان است؛ بلکه مفهومی تحول‌آفرین در کل نظام حکمرانی، آموزش، فرهنگ و زیست انسانی آینده خواهد بود.

ماحصل کلام اینکه اگر امروز اقدام نکنیم، فردا حتی حسرت‌خوردن هم بی‌فایده خواهد بود؛ آینده را باختن، زمانی فاجعه است که بدانیم با کمی اراده می‌توانستیم در آن سهمی داشته باشیم. 

اکنون زمان تصمیم است، نه نمایش؛ جمهوری اسلامی ایران به عنوان کشوری با جایگاه عزتمند و مقتدر در منطقه و تأثیرگذار در معادلات جهانی، اگر می‌خواهد در جهان آینده نیز حرفی برای گفتن داشته باشد، باید با تدوین نقشه راه‌های ملی،  هوش مصنوعی را نه یک انتخاب، بلکه یک ضرورت راهبردی بداند.

نویسنده: مجتبی جنگلی‌نیا؛ فعال رسانه‌ای