به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ زنان زاگرس‌نشین در روزگاران کهن، رنگ در رنگ، تار و پود در هم تنیدند و زیبایی‌هایی از پوشش و عفاف را به یادگار گذاشتند که کتیبه‌ها و سنگ‌نوشته‌های جا مانده از دوره مادها و ایران باستان گواه آن است.

رنگ‌های شاد، نقش و نگارهای متنوع به‌كار رفته در لباس‌های محلی علاوه بر جنبه‌های زیباشناختی، آرامش روحی و روانی را برای فرد به ارمغان می‌آورد  که علاوه بر زیبایی، پوشش کامل را دارد لباسی که حتی سرما و گرمای هوا از اصالت و حیای آن نمی‌کاهد.

 نباید اجازه دهیم به‌ حكم سیر زمان و تحول اوضاع اجتماعی سیاسی و روابط با سایر ملل در گذر زمان این فرهنگ و ارزش رو به فراموشی رود بلکه باید نسل به نسل احیا شده و جاودانه بماند تا ما را در شناخت بهتر هویت قومی، اجتماعی، جغرافیایی و درک منزلت اجتماعی و اقتصادی مردم رهنمون کند.

پیشینه‌ لباس‌های كُردی به دوره‌ مادها و ایران باستان بازمی‌گردد

عزیز مصطفایی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: لباس‌های زنان در مناطق کُردنشین را باید بر اساس معیارهایی همچون منطقه جغرافیایی، نوع فرهنگ و نوع قبیله‌ یا طایفه بررسی کرد زیرا بر اساس این عوامل است که لباس‌ها با یکدیگر تفاوت دارند.

کارشناس ثبت میراث ناملموس اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه افزود: لباس‌های کُردی در مناطق و طوایف مختلف در یک عامل با یکدیگر مشترک هستند و آن موضوع پوشیدگی است، یکی از دلایل پوشیدگی زنان در مناطق کردنشین طبیعت سخت و سرد کوه‌ها و دامنه‌های زاگرس است.

وی با بیان اینکه پیشینه‌ لباس‌های كردی به دوره‌ مادها و ایران باستان بازمی‌گردد، گفت: در پوشش کردی غالباً شاهد حجاب کامل هستیم و با تمرکز بر روی نوع پوشش زنان می‌توان آن را به سه دسته تقسیم‌بندی کرد.

مصطفایی ادامه داد: اولین قسمت از پوشش زنان مربوط به پوشش سر می‌شود که در اصطلاح به آن سربند یا سرپوش می‌گویند، قسمت دوم پوشش تن یا تن‌پوش است و قسمت سوم مربوط به پوشش پا یا پای‌افزار می‌شود که برای پا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

وی با بیان اینکه زنان در تمام مناطق کُردنشین دنیا پوشش اصیل را از دیرباز تاکنون رعایت کرده‌اند، خاطرنشان کرد: پوشش زنان کُرد در هر سه قسمت تن‌پوش، پای‌افزار و سرپوش «بوم‌آورد» است یعنی مردمان کُردِ هر منطقه عمدتاً خودشان اقدام به تولید این پوشش‌های مخصوص می‌کنند.

مصطفایی افزود: در گذشته مردم مناطق کردنشین برای تهیه پوشاک سنتی خود از پشم احشام استفاده می‌کردند، هرچند با ورود پارچه‌های صنعتی تولید پارچه‌های سنتی در مناطق کردنشین کمتر شده اما همچنان تولید آنها با روش‌های مرسوم قدیم ادامه دارد، به هر حال باید دانست که مردمان کرد در تولید لباس‌هایشان خودکفا بوده‌اند و این نکته نشان از اصالت پوشش در مناطق کردنشین دارد.

خاستگاه نخ‌ریسی سنتی، مناطق کُردنشین بوده است

وی ادامه داد: تمام مواد به‌کار رفته در پوشش‌های کُرد معمولاً کار دست مردمان و هنرمندان زحمتکش بوده که عمدتاً آنها را از موی بز، پشم گوسفند، پنبه و نخِ به عمل آمده در مناطق خود تولید می‌کردند در واقع به نوعی می‌توان گفت خاستگاه نخ‌ریسی سنتی، مناطق کردنشین بوده است.

کارشناس ثبت میراث ناملموس اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه تصریح کرد: جولاها از بازماندگان نخ‌ریسان سنتی هستند که هنر آنها را می‌توان در تولید پارچه‌های زیبا، اصیل و فاخر کردی دید.

تقسیم‌بندی پوشش در مناطق کُردنشین بر اساس جایگاه اجتماعی

وی در ادامه با بیان اینکه پوشش در مناطق کردنشین را می‌توان بر اساس جایگاه اجتماعی نیز تقسیم‌بندی کرد، ادامه داد: با پوشش یک زن کُرد، تقریباً می‌توان سن او را نیز تشخیص داد چرا که پوشش کودکان، نوجوانان، جوانان، زنان میان‌سال و کهنسال در مناطق کردنشین تفاوت‌های ملموسی با یکدیگر دارند.

مصطفایی افزود: دختران نوجوان و کسانی که سنین پایین‌تری دارند در پوشش خود از رنگ‌های شادتری همچون زرد و قرمز استفاده می‌کنند و هرچه سن زنان کُرد بیشتر می‌شود بر تیرگی رنگ لباس آنها افزوده می‌شود و معمولا از رنگ‌هایی همچون مشکی و سرمه‌ای در لباس‌های خود استفاده می‌کنند.

وی اذعان داشت: پوشش سر زنان در مناطق کردنشین از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است؛ سر در بالاترین قسمت بدن قرار گرفته و در ضرب‌المثل‌های کردی اگر بخواهیم چیزی را ارج بنهیم از واژه سر برای آن استفاده می‌کنیم.

مثلاً عبارتی مانند «سر چاو» در زبان کردی نشان‌دهنده اهمیت سر در میان مردمان کرد است بنابراین پوششی که برای سر در مناطق کردنشین استفاده می‌شود بسیار با اهمیت است و از لحاظ اجتماعی جایگاه ویژه‌ای دارد.

مصطفایی افزود: در اکثر مناطق کردنشین و قبایل و طوایف کردی همچون جاف، هورامی، گوران و کلهر پوشش سر بسیار اصیل و با ارزش است حتی باید شکل، نوع بستن و کارکردهای سربند زنان در هر یک از مناطق کردنشین به طور جداگانه ثبت شود تا آیندگان و نسل‌های آینده این پوشش را بشناسند و سنت گذشتگان خود را با افتخار حفظ کنند لذا مستندسازی پوشش زنان برای نسل‌های آینده بسیار مهم است و باید در جنبه‌های مختلف و به اشکال گوناگون این کار صورت گیرد.

وی گفت: در مناطق کلهر و گوران همچون اسلام‌آبادغرب، ماهیدشت، دالاهو، سرپل‌ذهاب و قصرشیرین و نیز مناطق متأثر از این طوایف همچون مناطق لک‌نشینِ صحنه و هرسین پوششی با نام سروَن وجود دارد که جایگاه اجتماعی و نقش زن در جامعه را مشخص می‌کند هرچه این سربندها بزرگتر و حجیم‌تر بسته شوند جایگاه این زنان در طایفه و قبیله رفیع‌تر است.

مصطفایی تصریح کرد: بنابراین پوشش‌های زنان همچون «سرون» علاوه بر ویژگی حجاب و پوشندگی سر و بدن نقش اجتماعی زنان را نیز نشان می‌دهند، در مناطق اورامانات و جاف سربند زنان به «کلاو زر» یا «فیس‌و لچک» یا به طور خلاصه «لَچِک» معروف است؛ این سربند کلاهی با پوشش مخملی و تزییناتی بسیار زیبا است در تزیینات این کلاه از مواردی همچون سکه، طلا و غیر استفاده می‌شود.

وی افزود: در مناطق لک‌نشین پوشش سر «گل‌ونی» نام دارد که سربندی بسیار زیبا فاخر و با اصالت است بنابراین در کرمانشاه زنان بر اساس تیره و طایفه‌ای که متعلق به آن بوده‌اند یک پوشش سر مخصوص داشته‌اند، نمی‌توان قبیله و طایفه‌ای را در کرمانشاه یافت که پوشش سر زنان آن معروف نباشد.

این دکترای مردم‌شناسی و استاد دانشگاه با بیان اینکه شیوه بستن سربندها در هر منطقه، طایفه و قبیله منحصر به فرد است، گفت: زنان کرد در هر منطقه برای بستن پوشش سر خود شیوه‌ای ویژه داشته‌اند که با دیگر مناطق کردنشین متمایز است و در برخی موارد اشتراکاتی نیز دارد.

حجاب و جایگاه اجتماعی کارکرد پوشش سر

وی افزود: کارکرد اول پوشش سر در زنان کُرد پوشیدگی و حجاب موی سر و کارکرد دوم آن شأنیت اجتماعی و جایگاه و منزلت زن است، در پوشش تن از لباس‌های استفاده می‌شود که کاملاً پوشیده است و هیچ کجای بدن زن را نمایان نمی‌کند.

مصطفایی اذعان داشت: در طول تاریخ نمی‌توان پوششی را برای زنان پیدا کرد که از اصل پوشیدگی بدن زن غافل شده باشد؛ با توجه به پوشیدگی، وجود رنگ‌های مختلف، ظرافت، زیبایی و اصالت، پوشش کردی نه تنها در مناطق کردنشین بلکه در بسیاری از اقوام و مناطق کشور با اقبال روزافزون مواجه است.

وی گفت: اگر به نمایشگاه‌های لباس در قسمت‌های مختلف جهان نگاهی بیندازیم می‌بینیم که بسیاری از آنها از پوشش زنان کُرد نشأت گرفته‌اند و این افتخار بزرگی برای مردمان کرد در سراسر جهان است، در ایران اسلامی نیز می‌توان از لباس‌های پوشیده زنان کُرد برای ارائه الگوهای جدید به جامعه بهره گرفت لذا همگان باید در حفظ و بالندگی پوشش اصیل و وزین کردی تلاش کنند و این میراث ارزنده را به نسل‌های آینده منتقل کنند.

اصالت لباس محلی در سرما و گرما کم نشد

مصطفایی افزود: یکی دیگر از تقسیم‌بندی‌های پوشش در زنان متناسب با شرایط آب و هوایی است، می‌توان تفاوت پوشش در زنان مناطق سردسیری نسبت به مناطق گرمسیری را به طور ملموس احساس کرد، در فصول مختلف سال در هر منطقه نیز نوع پوشش زنان بر اساس شرایط جغرافیایی و آب و هوایی تغییراتی داشته است اما یک نکته با ارزش در این میان وجود دارد و آن این است که تحت هیچ شرایطی از میزان پوشیدگی لباس‌های زنان کم نشده است، شاید ضخامت پارچه تحت شرایط آب و هوایی کم شده باشد اما لباس ساخته شده از آن پارچه نیز کاملاً پوشاننده و ساتر بوده است.

وی خاطرنشان کرد: برای مثال سرونی‌هایی که زنان کُرد در آب و هوای گرم استفاده می‌کردند همانند سرونی‌های ضخیم فصول سرما کاملا حجاب سر را می‌پوشانده است و تنها تفاوت آنها در نوع پارچه‌ها بوده که در فصول سرما پارچه‌هایی سبک‌تر و در شرایط آب و هوایی گرم پارچه‌هایی ضخیم‌تر مورد استفاده قرار می‌گرفتند و این میراث شیوه‌ای است که از گذشتگان همچنان به قوت خود بر جای مانده است.

مصطفایی افزود: یکی از تقسیم‌بندی‌های با اهمیت پوشش زنان تقسیم‌بندی در شادی و عزا است، مردان در منطقه اورامانات به طور طبیعی شال تقریباً بلندی را دور کلاه خود می‌بندند، زمانی که یک مرد  این منطقه عزادار می‌شود مقداری از شال خود را به دور کلاه نمی‌پیچد و آن را در امتداد گردن و بر روی شانه می‌اندازد این مقدار از شال اگر بر روی کلاه آویزان باشد نشانه شادی و سرور آن فرد در اثر یک جریان مبارک در خانواده و فامیل اوست.

وی گفت: رنگ لباس‌های زنان کُرد نیز در موقعیت‌های شادی و عزا کاملاً متفاوت است، آنها در مراسمات شادی لباس‌هایی با رنگ‌های شاد و حتی با اشکالی از گل و گیاه بر تن می‌کنند این در حالی است که در مراسمات عزا این زنان لباس‌هایی با رنگ‌های تیره بر تن دارند.

پوشش و لباس کُردی یک عنصر فرهنگی و یک موجود زنده است

مصطفایی با بیان اینکه نوع، شیوه و رنگ پوشش زنان در زنان و مردان کرد بر اساس موقعیت‌ها، مجالس و فضاهای اجتماعی تغییر پیدا می‌کند، اذعان داشت: پوشش و لباس کردی یک عنصر فرهنگی و یک موجود زنده است، رفتارهای گوناگون که در قالب لباس‌ها و پوشش‌های مختلف بروز پیدا می‌کنند نشان از غنا، زندگی و جنب و جوش این عنصر فرهنگی پویا و ارزشمند دارند.

پوشش کُردی با پوشش اسلامی جامعه هیچ منافاتی ندارد

وی گفت: با گذر زمان تغییراتی در پوشش کُردی به وجود آمده است، هرجا که این تغییرات بر زیبایی پوشش کردی، بدون کم‌کردن از ویژگی پوشانندگی آن، افزوده است باید از آنها استقبال شود، قدرت و غنای پوشش کُردی به گونه‌ای است که به اشکال مختلف در فرهنگ‌های دیگر نیز ظاهر می‌شود. 

مصطفایی بیان کرد: در دنیای امروز افراد زیادی را می‌توان دید که کُرد نیستند اما از پوشش کردی استفاده می‌کنند و این مطلب نشان‌دهنده این است که افراد در جوامع مختلف می‌توانند به راحتی با این پوشش ارتباط برقرار کنند.

تأثیر شبکه‌های اجتماعی در ترویج لباس‌های بی‌اصالت

این دکترای مردم‌شناسی و استاد دانشگاه افزود: پوشش کُردی هرچند یک پوشش قومی است اما با پوشش اسلامی جامعه هیچ منافاتی ندارد و با توجه به تهاجم فرهنگی غرب و بمباران شبکه‌های اجتماعی در ترویج لباس‌های بی‌اصالت که حتی تبعات اجتماعی در پی دارند می‌توان بر روی لباس‌های وزین و پوشیده اقوام مختلف همچون پوشش کردی به طور جدی کار کرد.

وی ادامه داد: باید از لباس‌های مناطق زاگرس‌نشین که حجاب و پوشش به خوبی در آنها رعایت شده است در فضاها و طراحی‌های جدید استفاده شود تا مشکلات پوششی جدید به وجود آمده در جامعه کمتر شوند، شکل بروزرسانی شده پوشش‌های محلی ضمن اینکه حجاب را مورد نظر قرار داده است با ذائقه نسل جدید نیز هم‌خوانی دارد.

کارشناس ثبت میراث ناملموس اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه گفت: حفظ لباس‌های قومی همچون پوشش کُردی با اشکال مختلف نه تنها بر غنای فرهنگی یک جامعه می‌افزاید بلکه راهی مناسب برای مبارزه با تهاجم فرهنگی و فرهنگ برهنگی غرب نیز به شمار می‌آید.

لباس اصیل کرمانشاهی در حال منسوخ‌شدن

شهناز طنابیان در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: لباس محلی کرمانشاه که لباسی اصیل محسوب می‌شود امروزه تا حدودی تحریف شده است و با پیدایش مد، اصالت آن منسوخ و در این لباس تغییراتی ایجاد شده است که هم به رنگ و هم طرح و فرم آن آسیب زده است.

این طراح دوخت و مدرس دانشگاه فنی و حرفه‌ای کرمانشاه افزود: لباس اصیل کرمانشاهی از حالت گشاد آن که پوشیدگی خاص خود را داشت خارج‌شده و یقه‌های بسته آن تغییر کرده و به اصطلاح ماهواره‌ای شده است.

وی گفت: دوخت‌های فارسی بر روی لباس‌های محلی کُردی کرمانشاه سایه افکنده‌ و لباس‌های تغییر یافته از ناحیه بالا تنگ و چسبان شده‌اند و اصالت خود را از دست داده‌اند.

طنابیان خاطرنشان کرد: عفاف و پوشیدگی از لباس‌های کُردی امروزی رخت بربسته و بیشتر شبیه به شومیز شده است.

وی با بیان اینکه سادگی لباس‌های کُردی امروزی مانند سادگی لباس‌های کردی سنتی نیست، گفت: در گذشته لباس‌های کُردی در عین سادگی از طرح‌ها، نقوش و رنگ‌های اصیل کُردی برخوردار بودند اما لباس‌های کُردی امروزی از نقوش سنتی گذشته عاری شده‌اند.

طنابیان افزود: با بهره‌بندی از رنگ‌های مناسب فرم‌های شکیل و برش‌های زیبا می‌توانیم طرح‌ها و جذابیتی را که از پوشش اصیل کُردی رخت بر بسته‌اند دوباره به آن بازگردانیم.

گرما و سرما در عفاف و پوشیدگی لباس‌های محلی تأثیرگذار نبود  

وی با بیان اینکه گرما و سرما در عفاف و پوشیدگی تأثیرگذار نبود، تصریح کرد: در پوشش محلی کُردی کرمانشاهی از پارچه‌های ظریف‌تر در فصل گرما و از پارچه‌های ضخیم‌تری همچون مخمل در قبا استفاده می‌شد.

طنابیان گفت: علاوه بر این‌ آستر و جلیقه در لباس‌های کُردی زنانه در فصل سرما باعث گرم نگه‌داشتن بدن می‌شد و در فصل گرما از پارچه با ضخامت کمتر استفاده می‌شد که در نهایت سرما و گرما در اصل پوشیدگی لباس‌های زنانه تأثیری نداشت.

به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛  لباس علاوه بر اینکه یکی از مهم‌ترین نیازهای مادی انسان است، سمبل فرهنگ و تمدن بشری نیز به شمار می‌رود که نشان‌دهنده باورهای مذهبی، فرهنگی و اجتماعی است.

به باور کارشناسان، شرایط جغرافیایی، محیطی و آب و هوا،  نحوه زندگی و اسکان و اوضاع اجتماعی، جنگ‌ها و اوضاع سیاسی و نوع حکومت، شرایط و اوضاع اقتصادی و پیشرفت های تکنولوژی، اعتقادات مذهبی و آداب و رسوم، نظام طبقاتی حاکم بر جامعه و  روابط فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، بر فرم لباس‌ها درجوامع مختلف موثر بوده‌اند.

به نظر می‌رسد احيای پوشش لباس محلی بانوان مناطق زاگرس‌نشین راهكاری برای حفظ حجاب و كاهش رواج مدهای غربی باشد.

انتهای خبر/