به گزارش شبکه اطلاع رسانی «مرصاد»؛ پلاستیک‌ها در قرن‌های گذشته به ویژه از دهه ۱۹۶۰ به‌طور گسترده در صنایع و زندگی روزمره انسان مورد استفاده بوده است و تغییر پلیمرهای طبیعی و تولید پلیمرهای مصنوعی و کشف بیش از ۱۵ گروه جدید از پلیمرهای مصنوعی در دهه ۱۹۵۰ کاربرد و استفاده وسیع پلاستیک‌ها را در سراسر دنیا به‌همراه داشت. این مواد پلاستیکی با وزن سبک، دوام بالا و ارزان قیمت به تدریج جایگزین مواد معمولی مانند شیشه و آلومینیوم شدند و لذا در تولید طیف وسیعی از محصولات از جمله بسته‌بندی مواد غذایی، بطری‌ها، نایلون‌ها، کیسه‌های پلاستیکی، ظروف پلاستیکی تا تولید انرژی‌های تجدیدپذیر مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

استفاده بی‌رویه بدون توجه به آثار زیست‌محیطی، پلاستیک‌ها را به یک تهدید جدی برای محیط زیست تبدیل کرده است، مطالعات نشان می‌دهد که ۴.۸ تا ۱۲.۷ میلیون تن پلاستیک در سال ۲۰۱۰ در اقیانوس دفع شده است که در بعضی از مطالعات مشخص شده ۹۱ درصد از زباله‌های تجمع‌یافته در سواحل، سطح دریا و بستر دریا از جنس پلاستیک هستند که به علت مقاومت بالای ترکیبات پلاستیکی، بیشتر مواد باقی‌مانده ناشی از آن در طول زمان فقط به قطعات کوچکتر شکسته می‌شوند که صدها سال در محیط باقی می‌مانند.

گزارش‌ها نشان می‌دهد که در دهه‌هاي گذشته تولید پلاستیک از ۵.۱ میلیون تن در سال ۱۹۵۰ به ۳۳۵ میلیون تن در سال ۲۰۱۶ افزایش یافته است، با توجه به کاربرد وسیع پلاستیک‌ها در طیف گسترده‌ای از مواد همچون منسوجات، رایانه‌ها، قطعات خودرو، یخچال، در بیمارستان‌ها و تجهیزات پزشکی و صدها کاربرد دیگر دنیای بدون پلاستیک یا پلیمرهای آلی مصنوعی امروزه غیر قابل تصور به نظر می‌رسد. تحت تأثیر فرآیندهای محیطی پلاستیک‌ها در محیط به تدریج به قطعات کوچک‌تری تجزیه می‌شوند که متخصصین محیط زیست آنها را بر اساس اندازه به ماکروپلاستیک‌ها (بزرگتر از ۲ سانتی‌متر)، مزوپلاستیک‌ها ( بین ۲ سانتی‌متر و ۵ میلی‌متر)، میکروپلاستیک‌ها (کمتر از ۵ میلی‌متر) و نانوپلاستیک‌ها (کمتر از یک میکرومتر) طبقه‌بندی می‌کنند.

به طور کلی می‌توان میکروپلاستیک‌ها را بر اساس نوع منشاء به دو گروه تقسیم‌بندی کردد: دسته اول میکروپلاستیک‌های اولیه هستند که به طور میکروسکوپی تولید می‌شوند و مستقیماً در پاک‌کننده‌ها و مواد آرایشی استفاده می‌شوند و استفاده از آنها در دارو به عنوان حامل دارو نیز گزارش شده است و دسته دوم مربوط به میکروپلاستیک‌های ثانویه است که از تجزیه پلاستیک بزرگتر تحت شرایط مختلفی همچون تخریب نوری، اکسیداسیون و سایش مکانیکی، قرار گرفتن در معرض باد و امواج تولید می‌شوند.

به عبارتی دیگر میکروپلاستیک‌های اولیه می‌توانند از طریق فرآیندهایی همچون منسوجات(شستن لباس‌های مصنوعی)، مواد آرایشی، تجهیزات الکترونیکی، سایش لاستیک، گرد و غبار شهری، جاده‌سازی، پوشش دریایی وارد محیط شوند و بیشترین غلظت ذرات میکروپلاستیک و الیاف در مناطق ساحلی، بندرها و در نزدیکی واحدهای صنعتی مشاهده شده است، همچنین باید اشاره کرد که مکان‌های تخلیه فاضلاب‌های صنعتی، فعالیت ماهیگیری و گردشگری بالاترین غلظت میکروپلاستیک‌ها را دارند.

در حال حاضر آلودگی محیط زیست به پلاستیک به عنوان یکی از عوامل اصلی مسئول کاهش جهانی تنوع زیستی و تهدیدی جدی برای محیط زیست و سلامت انسان در نظر گرفته شده است، به طور کلی اثرات محیط زیستی پلاستیک‌ها را می‌توان به اثرات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی طبقه‌بندی کرد که اثرات فیزیکی بیشتر در ارتباط با در مواجهه قرار گرفتن و هضم پلاستیک‌ها است.

تأثیرات شیمیایی و بیولوژیکی پلاستیک‌ها نقش اصلی و مهم‌تری نسبت به اثرات فیزیکی ایجاد می‌کنند به طوری که میکروپلاستیک‌ها می‌توانند از طریق چندین مکانیسم مختلف، اثرات سمی را بر انسان و موجودات زنده ایجاد کنند، اضافه کردن مواد افزودنی در حین تولید پلاستیک‌ها برای بهبود خواص فیزیکی مانند رنگ، مقاومت در برابر شعله و سختی صورت می‌گیرد و متداول‌ترین ماده افزودنی نرم‌کننده‌ها یا مواد پلاستیسیته هستند که به منظور بهبود انعطاف پذیری یا ویسکوزیته پلاستیک‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند از جمله این مواد می‌توان به پلی‌وینیل کلراید اشاره کرد که دارای موادی مانند فتالات و بیس‌فنول‌آ هستند که می‌توانند تخریب حرارتی - نوری را به حداقل برسانند.

پیش‌بینی می‌شود که این مواد شیمیایی از طریق فرآیند تجمع زیستی در بدن انسان تجمع یابند و برخی از آنها به عنوان ترکیبات مختل‌کننده غدد درون‌ریز شناخته می‌شوند.

مطالعات اثبات کرده‌اند که بقایای چنین افزودنی‌هایی مانند بیس‌فنول‌آ، دی‌فنیل اترها پلی برومین شده، تترابروموبیسفنول آ و
فتالات‌ها در انسان نیز وجود دارند که بر اساس شواهد در مطالعات گذشته اشاره شده است این آلاینده‌ها در محیط دریایی به دلیل اندازه کوچک به راحتی می‌توانند وارد زنجیره غذایی شوند به طوری که طیف گسترده‌ای از موجودات دریایی مانند زئوپلانکتون، دوکفه‌ای‌ها، میگو، ماهی و نهنگ‌ها از پلاستیک‌های ریز استفاده می‌کنند که در نتیجه مصرف، این ذرات ریز می‌تواند به آنها آسیب زیادی ایجاد کند از جمله این آسیب‌ها می‌توان به مواردی مثل کاهش سرعت رشد و عوارض تولیدمثلی، شکسته شدن DNA، انسداد تولید آنزیم، کاهش سطح هورمون استروئید و خطرات فیزیولوژیکی در موجودات آبزی اشاره کرد.

میکروپلاستیک‌ها نسبت سطح به حجم بالا، خاصیت آب‌گریزی و پتانسیل جذب شیمیایی ترکیبات آب‌گریز را دارند که می‌تواند ناقلی برای آلاینده‌های آب‌گریز مثل بیفنیل‌های پلی کلرینه شده و دی کلرودیفنیل تری کلرواتان، سبب ایجاد نگرانی‌های زیادی شده‌اند.

میکروارگانیسم‌های خاک مانند باکتری‌ها و قارچ‌ها می‌توانند در اثر قرار گرفتن در معرض تعداد زیادی از میکروپلاستیک‌ها تحت تأثیر قرار گیرند که این اثرات شامل تاثیر آنها در انتقال باکتری‌ها، گسترش ژن‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک و به طور کلی اثر بر متابولیسم‌های میکروبی باشد.

افزودن .۰۵ تا .۴ درصد از پلی‌استر و همین میزان از ذرات پلی اکریلیک اثرات منفی را بر فعالیت‌های میکروبی اعمال می‌کند، اخیراً برنامه محیط زیست سازمان ملل از آلودگی میکروپلاستیک به عنوان یکی از ۱۰ مشکل اصلی زیست محیطی کشورها نامبرده است.

این معضل بهداشتی و محیط زیستی متاسفانه در محیط زیست استان هم به‌دلیل عدم مدیریت صحیح پسماند و پراکندگی پلاستیک‌ها از منابع مختلف در آب و خاک شهر و استان کرمانشاه تمامی موارد پیشگفت را برای ما به ارمغان آورده است، به‌طوری که رودخانه‌ها و سراب‌های استان، زمین‌های کشاورزی و کوهستان‌ها کاملا با پلاستیک‌ها در اندازه‌های مختلف آلوده شده‌اند.

در مطالعه‌ای که توسط موسوی و همکاران در بررسی وضعیت آلودگی دریاچه سراب نیلوفر به انواع مختلف پلاستیک (ماکرو-مزو و میکروپلاستیک انجام گرفت نتایج نشان داد که محوطه، خاک و آب این سراب زیبا به انواع پلاستیک‌ها آلوده است که می‌تواند تهدید بزرگی برای سلامت موجودات و انسان باشد. در این مطالعه، آلودگی محیط‌های گوناگون (آب، رسوب و خاک) سراب نیلوفر به انواع مختلفی از پلاستیک‌ها (ماکرو-مزو-میکرو) با هدف تعیین تعداد، اندازه، شکل، رنگ و نوع پلی مر مورد بررسی قرار گرفت.

نتایج نشان داد اغلب ماکروپلاستیک‌های یافت شده در آب را کیسه‌های پلاستیکی، بطری های پلاستیکی و لیوان‌های پلاستیکی تشکیل داده‌اند که اغلب جنس آنها از نوع پلی‌اتیلن ترفتالات و پلی‌اتیلن تشخیص داده شد از طرفی ماکروپلاستیک‌های خاک نیز شامل کیسه‌های پلاستیکی با رنگ سفید، بطری‌های پلاستیکی با رنگ‌های تیره و سفید و پس از آن لیوان‌های پلاستیکی با رنگ سفید و شفاف و از جنس‌های پلی‌اتیلن ترفتالات، پلی‌اتیلن و پلی‌استایرن بودند.

همچنین این مطالعه نشان داد که اغلب مزوپلاستیک‌های شناسایی شده در نمونه‌های آب و خاک، قطعات فیبر یونولیت (از جنس پلی‌استایرن) و درب بطری‌های پلاستیکی (از جنس پلی‌استایرن و پلی‌پروپیلن) است، از نظر بار آلودگی محوطه به میکروپلاستیک نیز مشخص شد که تمام محوطه سراب به میکروپلاستیک آلوده هستند که شکل‌های فیبر و قطعه و اندازه کمتر از یک میلی‌متر شکل و اندازه غالب میکروپلاستیک‌ها در بیشتر نمونه‌های استخراج شده بودند، از طرفی در این مطالعه، اکثر میکروپلاستیک‌ها با رنگ‌های غالب سفید، سیاه، آبی و قرمز تشخیص داده شدند.

سه نوع پلیمر پلی‌اتیلن، پلی‌استایرن و پلی‌پروپیلن نیز در تمام نمونه‌های محیطی شناسایی شد، نتایج بررسی‌ها نشان داد که عناصر مختلفی همچون کربن، اکسیژن، سیلیس، آهن، آلومینیوم، ید، سدیم، کلسیم، پتاسیم، قلع و تیتانیم بر سطح میکروپلاستیک‌ها وجود دارند.

به طور کلی، این مطالعه نشان داد که فعالیت‌های گردشگری و توریستی می‌توانند منبع مهمی از انتقال میکروپلاستیک‌ها به محیط باشند، لذا موارد زیر برای مدیریت و کاهش اثرات زیست محیطی میکروپلاستیک‌ها در سطح استان پیشنهاد می ‌شود نسبت به اجرای طرح بازیافت پلاستیک و سایر زباله‌ها در محل تولید و عدم استفاده از پلاستیک یکبارمصرف و استفاده از جایگزین‌های تجزیه‌پذیر برای آنها (استفاده از بسته‌بندی‌های سازگار با محیط‌زیست) اقدام شود.

استفاده از محصولات پایدار مثل همراه داشتن قاشق و چنگال چوبی یا فلزی، خرید فله‌ای و خرید تره‌بار از بازار، تهیه و پخت غذا و کیک و شیرنی در منزل، خرید لباس‌های با کیفیت و بخشیدن لباس‌ به افراد نیازمند، حذف وسائل اضافی در زمان سفارش غذا مثل قاشق و چنگال یک‌بار مصرف، صرف‌ نظر از خرید آب معدنی به همراه داشتن یک بطری آب و خرید از تولیدکنندگان سبز از دیگر پیشنهادات است.

شرکت در فعالیت‌های داوطلبانه پاکسازی محیط‌زیست و عضویت در سازمان‌های مردم‌نهاد حامی محیط زیست، همکاری صدا و سیمای استان و تهیه برنامه‌های هشدار دهنده و آموزشی، نظارت کامل‌تر سازمان محیط زیست و دیگر سازمانه‌های مربوطه، توسعه روش‌های بروز مدیریت پسماند، اجباری کردن روزهای بدون پلاستیک در فروشگاه‌های بزرگ، اجباری کردن عدم استفاده از پلاستیک در دانشگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و دریافت هزینه پلاستیک در فروشگاه‌ها از دیگر پیشنهادات مذکور است.

پروفسور سیدعلی‌رضا موسوی؛ عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه

انتهای خبر/