به گزارش خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ کرمانشاه یکی از استان‌های غنی از نظر فرهنگ و زبان در غرب ایران است که در آن گویش‌ها و زبان‌های مختلفی رواج دارند. زبان اصلی مردم این منطقه کُردی است که خود به شاخه‌های گوناگونی مانند کُردی کلهری، گورانی و لکی تقسیم می‌شود. علاوه بر کُردی، زبان فارسی نیز به‌ویژه در مراکز شهری رواج دارد و اکثر از مردم به دلیل ارتباطات اداری، تحصیلی و رسانه‌ای به این زبان تسلط دارند.

همچنین، در برخی مناطق استان، اقلیت‌هایی از لُرها و تُرک‌ها نیز حضور دارند که به زبان و گویش‌های خود سخن می‌گویند.

این تنوع زبانی نتیجه تعاملات تاریخی، موقعیت جغرافیایی و مهاجرت‌های مختلف در طول زمان است. گویش‌های کُردی رایج در کرمانشاه دارای ویژگی‌های آوایی، دستوری و واژگانی خاصی هستند که آن‌ها را از دیگر گونه‌های کُردی متمایز می‌کند به‌عنوان مثال گویش گورانی که در مناطقی مانند اورامان رایج است، به‌دلیل ویژگی‌های کهن زبانی و ساختار منحصر به‌فرد خود مورد توجه زبان‌شناسان قرار گرفته است، در کنار این زبان‌ها، تأثیر زبان عربی و فارسی بر واژگان محلی نیز مشهود است و در برخی نواحی، واژه‌های ترکی و لری نیز به کار می‌روند که نشان‌دهنده پیوستگی فرهنگی و تاریخی این منطقه با اقوام مختلف است.

زبان‌های رایج در استان کرمانشاه

عزیز مصطفایی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: استان کرمانشاه از نظر زبانی تنوع چشمگیری دارد، در چهار گوشه این استان، گویش‌ها و زبان‌های مختلفی رایج هستند که اگر چه در مجموع تحت عنوان زبان کُردی شناخته می‌شوند اما هر یک ویژگی‌های خاص خود را دارند، این زبان‌ها همچنان زنده‌اند و مورد استفاده قرار می‌گیرند، اما نیاز به حمایت و توجه بیشتری دارند، در ادامه به برخی از مهم‌ترین زبان‌ها و گویش‌های این منطقه اشاره می‌شود.

وی گفت: یکی از گویش‌های این منطقه لکی است؛ درباره ماهیت این زبان دو دیدگاه وجود دارد؛ برخی آن را یکی از شاخه‌های کُردی و برخی دیگر آن را زبانی مستقل می‌دانند، لکی از نظر ادبیات شفاهی بسیار غنی است و دارای واژه‌های اصیل و کهن فراوانی است، در سطح ملی، این زبان جایگاه ویژه‌ای دارد و می‌تواند به‌عنوان یکی از گنجینه‌های زبان‌های ایرانی حفظ شود، حوزه نفوذ آن بیشتر در شهرستان‌های هَرسین، کوهدشت و بخش‌هایی از لرستان است.

این دانش‌آموخته مردم‌شناسی و استاد دانشگاه گفت: گویش دیگر کلهری است، این گویش در بخش‌های مختلفی از کرمانشاه، از جمله اسلام‌آبادغرب، کِرِندغرب، دالاهو و سرپل‌ذهاب رواج دارد، بسیاری از مردم این مناطق به این گویش صحبت می‌کنند و آن را بخشی از هویت خود می‌دانند.

وی در ادامه افزود: جافی و جاف هم به عنوان یک گویش و هم به‌عنوان یک قوم شناخته می‌شود، مرکزیت این گویش در جوانرود، ثلاث باباجانی، روانسر و بخش‌هایی از شهرستان پاوه است و حتی در کردستان عراق نیز گویشوران بسیاری دارد.

این دانش‌آموخته مردم‌شناسی گفت: هورامی یا (گورانی) یکی از قدیمی‌ترین و غنی‌ترین زبان‌های این منطقه است که در منطقه اورامانات از جمله پاوه، حلبچه و بخش‌هایی از کردستان ایران و عراق رایج است، نکته منحصر به‌فرد درباره این زبان، وجود ساختار دستوری جنسیت‌محور (یعنی تمایز بین مذکر و مؤنث) است که در زبان‌های ایرانی نادر است.

هورامی؛ زبان کتابت متون آئینی یارسان بوده

وی خاطرنشان کرد: حتی برخی اشیا و درختان نیز در این زبان دارای جنسیت هستند، هورامی در گذشته زبان کتابت متون آئینی یارسان بوده است و بسیاری از شاعران برجسته، همچون خان‌های قبادی، اشعار خود را به این زبان سروده‌اند.

رواج گویش فارسی کرمانشاهی از دوران قاجار 

مصطفایی بیان کرد: دیگر گویش این منطقه فارسی کرمانشاهی است؛ این گونه زبانی، ترکیبی از فارسی و واژه‌های کُردی است که با لحنی خاص در کرمانشاه صحبت می‌شود، این نوع فارسی از دوره قاجار در کرمانشاه رواج پیدا کرده و امروزه یکی از ویژگی‌های هویتی مردم این شهر محسوب می‌شود.

اهمیت ثبت و حفظ زبان‌های محلی

وی تصریح کرد: در سال‌های اخیر، با ورود سازمان میراث فرهنگی به حوزه زبان، تلاش‌هایی برای ثبت زبان‌های محلی انجام شده، این اقدامات باعث شده است که گویشوران این زبان‌ها، نسبت به ارزش و اهمیت زبان مادری خود آگاه‌تر شوند، به عنوان مثال، زبان لکی و گورانی به ثبت ملی رسیده‌اند.

زبان لکی و گورانی به ثبت ملی رسیده‌اند

این دانش‌آموخته مردم‌شناسی گفت: همچنین، برخی زبان‌شناسان معتقدند که حفظ زبان‌های محلی، به حفظ زبان فارسی نیز کمک می‌کنند، دکتر میرجلال‌الدین کزازی در یکی از مصاحبه‌های خود گفته است: اگر می‌خواهید زبان فارسی را حفظ کنید، زبان کُردی را پاس بدارید، این سخن بر اهمیت پیوند عمیق زبان‌های ایرانی تأکید دارد، در حقیقت، زبان‌های محلی بخش جدایی‌ناپذیر از هویت زبانی کشور هستند و حفظ و تقویت آن‌ها، موجب غنی‌تر شدن فرهنگ و زبان ملی ما خواهد شد.

بررسی گویش‌های رایج در شهر و استان کرمانشاه

اردشیر کشاورز در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: زبان دارای تقسیم‌بندی‌های متعددی است که در پژوهش‌های مختلف به آن پرداخته شده است اما اگر بخواهیم به‌طور خاص درباره کرمانشاه صحبت کنیم، باید به ویژگی‌های زبانی و گویشی این منطقه توجه ویژه‌ای داشته باشیم.

۲ گویش اصلی در شهر کرمانشاه

این پژوهشگر کرمانشاهی افزود: مردم شهر کرمانشاه به‌طور سنتی دو گویش اصلی دارند: گویش فارسی کرمانشاهی و گویش کردی کرمانشاهی.

وی در ادامه توضیح داد: گویش فارسی کرمانشاهی همان فارسی محاوره‌ای است که مردم شهر کرمانشاه صحبت می‌کنند اما گویش کُردی کرمانشاهی با دیگر لهجه‌های کُردی رایج در خارج از شهر کرمانشاه متفاوت است و می‌توان آن را به شاخه‌ای از زبان کردی مرتبط دانست.

پیشینه گویش فارسی کرمانشاهی

این پژوهشگر کرمانشاهی خاطرنشان کرد: قدمت گویش فارسی کرمانشاهی به حدود سال ۱۲۲۰ هجری قمری بازمی‌گردد، زمانی که شاهزاده محمدعلی میرزا دولتشاه، پسر فتحعلی‌شاه قاجار، به کرمانشاه آمد. 

پادشاهان قاجار که اصالتاً ترک‌زبان بودند

وی افزود: پادشاهان قاجار که اصالتاً ترک‌زبان بودند، در ابتدا آشنایی چندانی با زبان فارسی نداشتند اما هنگامی که دولتشاه به کرمانشاه آمد، مترجمی همراه داشت که به زبان فارسی و کُردی مسلط بود و سخنان شاه را برای مردم ترجمه می‌کرد به مرور زمان، این شیوه گفتاری در بین مردم رایج شد.

کشاورز همچنین گفت: عامل مهم دیگر در گسترش فارسی کرمانشاهی، موقعیت جغرافیایی کرمانشاه بود، این شهر به‌عنوان مرکز منطقه غرب کشور و یکی از مسیرهای اصلی زوار عتبات عالیات، نقش مهمی در تبادل فرهنگی و زبانی داشت.

وی خاطرنشان کرد: به دلیل تردد مداوم زائران و بازرگانان، مردم کرمانشاه ناگزیر بودند برای برقراری ارتباط، فارسی را به‌عنوان زبان معیار استفاده کنند.

تعدیل گویش‌های محلی با گذشت زمان

وی تأکید کرد: با گذشت زمان، آموزش در مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها تأثیر قابل توجهی بر گویش فارسی کرمانشاهی گذاشت و آن را تعدیل کرد، از سوی دیگر، گویش کُردی کرمانشاهی نیز دستخوش تغییراتی شد، اما همچنان ویژگی‌های خود را حفظ کرده است، امروزه نمونه‌های اصیل این گویش را می‌توان در مناطقی مانند قصرشیرین مشاهده کرد.

گویش‌های کُردی در استان کرمانشاه

کشاورز در ادامه به دیگر گویش‌های کُردی استان کرمانشاه اشاره کرد و گفت: در خارج از شهر کرمانشاه، گویش غالب کُردی، گویش کلهری است، از روستای چشمه‌سفید به آن طرف، این گویش به‌عنوان معیار کُردی در منطقه شناخته می‌شود، علاوه بر آن، گویش‌های دیگری نیز در استان کرمانشاه وجود دارد، از جمله: گویش لکی (رایج در میان طوایف لک‌زبان)، گویش اورامی (رایج در مناطق اورامانات مانند پاوه و جوانرود).

ثبت ملی گویش‌های کُردی و لَکی

وی خاطرنشان کرد: زبان کُردی یکی از زبان‌های زنده جهان است و در چندین کشور تکلم می‌شود، در ایران، گویش کلهری معمولاً در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی استان کرمانشاه استفاده می‌شود.

کشاورز گفت: چند سال پیش، گویش لَکی نیز به‌عنوان میراث ناملموس فرهنگی ثبت ملی شد، بسیاری از لک‌زبانان معتقدند که لکی یک زبان مستقل است، نه صرفاً یک گویش، زیرا دارای آثار مکتوب، نظم، نثر و رسم‌الخط مخصوص به خود است.

زبان‌های محلی، میراث فرهنگی و هویت اقوام

علی سروستانی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ با بیان اینکه زبان، یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های هویتی هر فرد و جامعه است، اظهار داشت: زبان، نه‌تنها وسیله‌ای برای ارتباط، بلکه بخش مهمی از میراث فرهنگی یک قوم به شمار می‌آید. 

این دانش‌آموخته زبان و ادبیات فارسی افزود: در واقع، هر فرد را تا حد زیادی بر اساس زبانی که صحبت می‌کند، می‌شناسند؛ برای مثال، کسی که کُردی صحبت می‌کند، کُرد محسوب می‌شود، کسی که عربی حرف می‌زند، عرب و کسی که فارسی سخن می‌گوید، فارس شناخته می‌شود.

وی گفت: در ایران، زبان‌های متعددی وجود دارند که هر یک به عنوان بخشی از فرهنگ غنی این سرزمین شناخته می‌شوند، خوشبختانه، سیاست‌گذاری‌های زبانی در ایران در مقایسه با برخی کشورهای همسایه، سیاست‌هایی منعطف‌تر و محافظه‌کارانه‌تر بوده‌اند و این زبان‌ها در معرض سرکوب قرار نگرفته‌اند. 

سروستانی ادامه داد: از منظر میراث فرهنگی، زبان‌ها گنجینه‌هایی ارزشمند محسوب می‌شوند، چرا که بسیاری از داده‌های فرهنگی، دانش‌های سنتی و خاطرات جمعی در بستر زبان‌ها حفظ و منتقل می‌شوند، اگر زبانی از بین برود، بخش مهمی از فرهنگ، دانش و هویت یک جامعه نیز نابود خواهد شد، به همین دلیل، بسیاری از اقوام و گویشوران در تلاش‌اند تا زبان خود را حفظ کرده و به ثبت برسانند.

این دانش‌آموخته زبان و ادبیات فارسی تصریح کرد: در جهان امروز، با روند جهانی‌شدن و تسلط زبان‌های مسلطی همچون انگلیسی، بسیاری از زبان‌های محلی در معرض خطر نابودی قرار دارند که برای مقابله با این تهدید، تلاش‌های گسترده‌ای در سطح بین‌المللی انجام می‌شود، از جمله نام‌گذاری روز جهانی زبانِ مادری که به منظور تأکید بر اهمیت حفظ زبان‌های بومی تعیین شده است.

به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ هیچ زبانی بر زبان دیگر برتری ندارد، بلکه هر یک از آن‌ها بخشی از میراث ارزشمند بشری محسوب می‌شوند، بنابراین، حفظ و پاسداری از زبان‌های محلی نه‌تنها یک وظیفه فرهنگی، بلکه یک ضرورت برای حفاظت از تاریخ، هویت و دانش‌های نهفته در آن‌هاست.

با حمایت از زبان‌های محلی، می‌توانیم همبستگی فرهنگی را تقویت کرده و از تنوع زبانی به عنوان یک سرمایه ملی بهره‌مند شویم.

انتهای خبر/