به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ در جهان امروز، نگاه‌های سطحی و تحلیل‌های غربی دین را به‌عنوان ابزاری منفعل یا حتی «افیون ملت‌ها» معرفی می‌کنند؛ آگاهی از عمق حیات‌بخشی دین و نقش آن در شکل‌دهی به تمدن اسلامی، بیش از پیش اهمیت یافته است. 

حجت‌الاسلام و المسلمین محمد صدوقی در این گفتگو، جایگاه دین زنده و توان‌بخش را در زندگی فردی و اجتماعی انسان‌ها تبیین می‌کند؛ وی اربعین حسینی را نمادی روشن از بسیج مردمی، وحدت امت اسلامی و نقطه آغازین شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی معرفی می‌کند. 

این گفتگو، به تحلیل فلسفی و اجتماعی اربعین می‌پردازد و ارتباط آن با مفهوم ظهور، شناخت امام زمان (عج)، و ضرورت بذل مهجه و پیروی عملی از ولی خدا را روشن می‌سازد؛ آموزه‌هایی که هم معنوی‌اند و هم عملی. 

صدوقی با ارجاع به آموزه‌های اهل بیت (ع) و تجربه تاریخی قیام امام حسین (ع)، نشان می‌دهد که دین صرفاً یک احساس قلبی نیست، بلکه مسیر عملی و تعهد واقعی می‌طلبد و انسان باید برای نصرت ولی خدا آماده باشد. 

زیارت اربعین، مدرسه‌ای عملی برای تربیت یاران واقعی ولی خداست؛ این زیارت ما را به معیت با ولی، آمادگی برای نصرت او و گذشتن از تمام سرمایه‌های وجودی در راه خدا دعوت می‌کند و مسیر تحقق تمدن الهی را روشن می‌سازد. 

مرصادنیوز: برخی متفکران غربی دین را «افیون ملت‌ها» می‌دانند؛ نگاه شما به این دیدگاه چیست؟ 

صدوقی: برخلاف چنین دیدگاه‌هایی، دین موجودی زنده است که حیات می‌بخشد و انسان مرده را زنده می‌کند؛ دین، انسان را احیا می‌سازد و قدرت بسیج نیروهای مردمی را در مسیر حرکت الهی داراست. 

اجتماع عظیم اربعین حسینی نمونه‌ای روشن است؛ جایی که مردمانی از هر زبان و ملیت، با هدفی مشترک گرد هم می‌آیند؛ اربعین، گامی مهم و راهبردی در مسیر تمدن نوین اسلامی و ایجاد وحدت امت اسلامی به شمار می‌رود. 

محوریت اربعین، روح و معنویت نهفته در آن است؛ باید اربعین را به‌عنوان خاستگاه و نقطه آغازین حرکت در جهان‌بینی دینی دانست؛ هر مفهومی که بخواهیم در این نگاه معنا کنیم، باید در فضای اربعین به آن بپردازیم. 

زیارت‌نامه اربعین همچون یک «مانیفست تمدنی» عمل می‌کند و مسیر حرکت را برای ما ترسیم می‌سازد؛ این زیارت‌نامه، مبدأ، مسیر، مقصد و هدف را مشخص کرده و به گونه‌ای بیان می‌کند که سالک بتواند در این مسیر به سلامت به مقصد برسد. 

در حقیقت، چهار سطح از یک تمدن نوین اسلامی را بیان می‌کنیم؛ خداوند بر ما منت نهاده که مسیر رسیدن به مقصد و مقصودی که همه انبیا و اولیا از آدم تا خاتم منتظرش بودند، در این عصر برای ما روشن و هموار شده است. 

مرصادنیوز: ارتباط اربعین با هندسه تمدن دینی چیست؟ 

صدوقی: هندسه تمدن دینی از «مبعث» تا «ظهور» ترسیم شده است؛ شهادت امام حسین (ع) در عاشورا، اسارت اهل بیت (ع)، بازگشت آن‌ها در روز اربعین و تلاش ائمه (ع)، همگی حلقه‌هایی هستند که هدف نهایی‌شان تحقق ظهور حضرت ولی‌عصر (عج) است. 

هنگام تحقق ظهور، روشن می‌شود که این واقعه محصول تلاش همه اهل بیت (ع) است؛ به همین دلیل، روایتی از امام حسن عسکری (ع) که مرحوم شیخ طوسی در «تهذیب الاحکام» نقل کرده، اهمیت ویژه‌ای دارد. 

امام حسن عسکری (ع) نشانه‌های مومن را پنج چیز دانستند: خواندن ۵۱ رکعت نماز در شبانه‌روز (۱۷ رکعت واجب و ۳۴ رکعت مستحب)، زیارت اربعین، انگشتر در دست کردن، سجده بر خاک و گفتن «بسم‌الله الرحمن الرحیم» با صدای بلند. 

مرصادنیوز: زیارت اربعین چه پیامی برای ما دارد؟ 

صدوقی: زیارت اربعین بیانگر اهداف قیام سیدالشهدا (ع) است؛ محور آن جمله‌ای است که نشان می‌دهد امام حسین (ع) جان خود را در راه خدا بذل کرد تا مردم را از جهل، جهالت، ضلالت و گمراهی نجات دهد و آن‌ها را بیدار سازد. 

جهل با علم برطرف می‌شود، اما جهالت نیازمند تعقل و بصیرت است؛ امام حسین (ع) با قیام خود، فهم‌ها را ارتقا داد و مردم را به مسیر درست و شناخت امام زمانشان رهنمون کرد. 

ضلالت یعنی سرمایه‌های انسان در مسیر نادرست مصرف شود؛ اگر امام خود را نشناسیم، عمر و مال و توان ما در راهی بی‌ثمر هزینه می‌شود؛ زیارت اربعین به ما می‌آموزد که باید سرمایه وجودی خود را در راه حق صرف کنیم. 

شناخت صحیح امام و مسیر، ما را به ظهور و نقطه مطلوب می‌رساند؛ این همان راهی است که سرمایه‌های انسانی را در راستای تحقق تمدن نوین اسلامی و ظهور حضرت ولی‌عصر (عج) به کار می‌گیرد. 

در مجلس یزید، لب و دندان مبارک امام حسین (ع) را که بر نیزه بود، با چوب‌دستی می‌زدند؛ در همان مجلس، یکی از صحابه پیامبر (ص) هم حضور داشت؛ این شخص رو به یزید کرد و گفت: «من خودم بارها دیدم که رسول خدا لب و دندان ایشان را می‌بوسید». 

این اعتراف، از کسی بود که سال‌ها با پیامبر (ص) زندگی کرده بود، اما امروز در جمع دشمنان اهل بیت (ع) نشسته بود؛ این سقوط جایگاهی و این همراهی با باطل، نشان‌دهنده همان ضلالتی است که سیدالشهدا (ع) جان خود را داد تا امت را از آن بیدار کند. 

مرصادنیوز: «ضلالت» در جامعه پس از رحلت پیامبر چیست؟ 

صدوقی: ضلالت یعنی گم‌کردن مسیر حق، حتی اگر ظاهراً در مسیر دین باشیم؛ پس از رحلت پیامبر اکرم (ص)، فضای جامعه اسلامی به تدریج تغییر کرد؛ به تعبیر قرآن، ظلم و تاریکی جای حق را گرفت و معانی دین دگرگون شد؛ مردم به جای آن‌که دینداری را به معنای بندگی خالصانه خدا بفهمند، به برداشت‌ها و سنت‌های ساخته‌شده توسط قدرت‌های سیاسی دل بستند. 

مرصادنیوز: اصطلاح «بنا الله» چه معنایی دارد و چه ارتباطی با حرکت امام حسین (ع) دارد؟ 

صدوقی: اصطلاح «بنا الله» در ادبیات عرب به معنای قرار دادن همه امور زندگی بر محور خداوند است، به‌گونه‌ای که مدیریت زندگی نه به هوس‌ها و نه به قدرت‌های دیگر سپرده شود؛ این مفهوم، جوهره اصیل دینداری و بندگی خالصانه را نشان می‌دهد. 

امام حسین (ع) این اصل را در مسیر کربلا زنده کرد و فرمود: «خداوند بندگان را جز برای معرفت خود نیافرید»؛ هدف اصلی خلقت انسان، شناخت خداوند و قرار دادن تمام زندگی در مسیر بندگی اوست، تا انسان در مسیر حق و هدایت الهی حرکت کند. 

در همان روایت آمده است که یکی از اصحاب از امام حسین (ع) پرسید: «چگونه خدا را بشناسیم تا بتوانیم او را عبادت کنیم؟» حضرت (ع) پاسخ دادند: «با شناخت امام زمان (عج) خود»؛ یعنی اگر کسی امام زمانش را نشناسد، حتی اگر هزاران عمل عبادی انجام دهد، مسیرش ممکن است از مسیر حقیقی بندگی منحرف باشد. 

مرصادنیوز: جایگاه امام در بندگی خدا چیست؟ 

صدوقی: امام، واسطه اصلی شناخت و بندگی خداوند است و بدون وجود او، انسان ممکن است دین را به‌صورت نادرست تفسیر کند؛ شناخت امام، به معنای درک تجسم زنده دین است و جایگاه او در هدایت انسان‌ها، راهنمایی کامل به سوی حقیقت است. 

امام حسین (ع) این حقیقت را با بذل همه دارایی‌ها و حتی جان خود نشان داد؛ او ثابت کرد که تمام سرمایه‌های انسان، اعم از مادی و معنوی، باید در مسیر خدا و خدمت ولی او صرف شود تا زندگی در مسیر حق قرار گیرد. 

عبدالله بن عمر، با وجود اینکه فرزند خلیفه دوم و دارای جایگاه اجتماعی برجسته بود، در حساس‌ترین لحظات تاریخ، بیعت با امیرالمؤمنین، امام حسن و امام حسین (ع) را نپذیرفت؛ اما زمانی که حجاج بن یوسف ثقفی، حاکم خونریز کوفه، منصوب شد، شبانه به خانه او رفت و با وی بیعت کرد. 

وقتی علت رفتار او پرسیده شد، عبدالله بن عمر پاسخ داد: «ترسیدم فردا زنده نباشم و این روایت پیامبر (ص) را از دست بدهم»؛ این ماجرا نشان می‌دهد که کسی که با ولی حق بیعت نکند، دیر یا زود مجبور خواهد شد بیعت خود را با باطل انجام دهد و از مسیر هدایت الهی دور شود. 

زیارت اربعین به ما یادآور می‌شود که نصرت ما باید برای اهل بیت (ع)، دین خدا و خود خدا آماده باشد؛ این آمادگی بدون شناخت ولی و پیروی عملی از او ممکن نیست؛ همان‌طور که همراهی با امام حسین (ع)، نصرت او را به همراه داشت، در عصر حاضر نیز همراهی حقیقی با ولی زمان، ما را در صف یاران حضرت مهدی (عج) قرار می‌دهد. 

مرصادنیوز: آیا این همراهی برای همه ممکن است؟ 

صدقی: نه، هر کس ظرفیت و آمادگی آن را ندارد؛ امام حسین (ع) در مسیر کربلا فرمود: همراهی با ولی، نصرت او را به همراه دارد، اما فقط کسانی می‌توانند در این مسیر بمانند که حاضر باشند همه دارایی‌شان را فدای ولی کنند. این همان «بذل مهجه» است. 

مرصادنیوز: لطفاً «بذل مهجه» را بیشتر توضیح دهید. 

صدوقی: مهجه، به خون اندکی گفته می‌شود که پس از ذبح حیوان در قلب باقی می‌ماند و تنها با شکافتن قلب از بدن خارج می‌شود؛ بذل مهجه به معنای فدا کردن حتی آخرین ذره از سرمایه وجودی انسان در راه خدا و ولی اوست. 

امام حسین (ع) این فداکاری را به کمال رساند و نشان داد که برای نصرت کامل ولیّ خدا، همه سرمایه‌های انسان، اعم از مادی و معنوی، باید در این مسیر صرف شود و هیچ بخشی از آن در راه دیگری استفاده نشود. 

مرصادنیوز: این اصل در زندگی امروز ما چگونه معنا می‌شود؟ 

صدوقی: یعنی آبرو، علم، مهارت، موقعیت اجتماعی، وقت و توان خود را در خدمت ولی خدا بگذاریم؛ این عهدی است که با اهل بیت (ع) بسته‌ایم؛ عهد بر جان و مال؛ اگر این سرمایه‌ها را در مسیر دیگری خرج کنیم، نه‌تنها به هدف نرسیده‌ایم، بلکه فرصت الهی را از دست داده‌ایم. 

مرصادنیوز: آیا این نگاه بالاتر از محبت صرف است؟ 

صدوقی: قطعاً، محبت صرفاً یک احساس قلبی است، اما عهد و تسلیم به معنای تصمیم عملی و تعهد واقعی است؛ در زیارت اربعین می‌خوانیم: «قلبی سلم لأمرکم»؛ یعنی قلب من تسلیم امر شماست و این تسلیم باید تا جایی باشد که حتی خون باقی‌مانده در قلب نیز برای ولیّ خدا صرف شود. 

مرصادنیوز: اگر کسی ظاهراً با ولی همراه باشد اما دلش جای دیگری باشد، چه پیامدهایی خواهد داشت؟ 

صدوقی: در این حالت، همراهی او واقعی نیست و در لحظات حساس کنار ولی نمی‌ماند؛ مولوی حکایت زیبایی دارد از مجنون و شتر: شتر ظاهراً با مجنون همراه بود، اما دلش به بچه‌اش در شهر دیگر بود. ؛ باید مراقب باشیم رابطه ما با امام عصر (عج) چنین نباشد. 

مرصادنیوز: نقش زیارت اربعین در این مسیر چیست؟ 

صدوقی: زیارت اربعین، مدرسه‌ای برای تربیت یاران ولیی خداست؛ این زیارت ما را به سمت معیت با ولی، آمادگی برای نصرت او و گذشتن از همه سرمایه‌ها در این راه دعوت می‌کند؛ اگر این روحیه را بسازیم، آنگاه آماده حضور در سپاه حضرت مهدی (عج) خواهیم بود.

انتهای خبر/