به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»، شب یلدا از جشن‌های باستانی است که از هزاران سال پیش تاکنون در سراسر ایران با آیین‌های خاصی برگزار می‌شود و در استان چهار فصل کرمانشاه هم شب یلدا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده و مردم با شادی و شعف این شب را جشن می‌گرفتند.

کرمانشاهی‌ها و مردمان کُردزبان به شب یلدا «شُو چله» می‌گویند؛ این اصطلاح شو چله یا شب چله به زمانی از سال گفته می‌شود که در تقویم‌های کهن، از ابتدای زمستان تا دهم بهمن ماه به مدت ۴۰ روز سرمای هوا به بالاترین حد خود می‌رسیده است.

دید و بازدید اقوام در شب یلدا از کهن‌ترین رسوم این شب در استان کرمانشاه است که از گذشته‌های دور به جا مانده است، «هوره‌خوانی»، شاهنامه‌خوانی، طرح چوچه یا چیستان، جوراب بازی، زرمشتکی و گرفتن فال حافظ از سرگرمی‌ها شو چله بوده که با آجیل مخصوصی به نام شوچره این شب را گرامی می‌داشتند.

«شُو چله» پیروزی روشنایی بر تاریکی است

عزیز مصطفایی در گفتگو با خبرنگار شبکه اطلاع‌رسانی مرصاد، اظهار داشت: یلدا یک واژه سریانی به معنای تولد و زادروز است که وارد زبان‌های سامی و سپس وارد زبان پارسی و ایلامی شده است که در مناطق زاگرس‌نشین این واژه قدمت چندانی ندارد.

این مدرس دانشگاه و کارشناس میراث فرهنگی استان کرمانشاه با بیان اینکه این واژه با فرهنگ مناطق زاگرس‌نشین هماهنگ است، گفت: این شب در مناطق زاگرس‌نشین به شب چله معروف است.

مصطفایی ادامه داد: اگر بخواهیم یک تحلیل مردم‌شناسانه از جشن داشته باشیم می‌توانیم از جشن به عنوان یک مرحله گذار یاد کنیم، مرحله گذار یعنی اینکه این جشن شما را یاری می‌دهد تا از یک مرحله به مرحله دیگر یا از یک دوره به دوره دیگر از زندگی وارد شوید که با دوره قبلی متفاوت است.

وی تصریح کرد: ما شب چله را به این دلیل جشن می‌گیریم که وارد زمستان می‌شویم که دوره‌ای جدید نسبت به دوره ماقبل خود یعنی پاییز است پس کارکرد این شب همان مرحله گذار به زمان، دوران و فضایی دیگر است و این جشن این کار را به خوبی انجام می‌دهد.

مصطفایی افزود: برای شناخت این شب باید به تقویم و جغرافیای زاگرسی بازگردیم، تقویم کشاورزی زاگرس ۳۰ روزه نیست بلکه ۴۰ روزه است یعنی وقتی ما پاییز را تمام می‌کنیم اول دی‌ماه شروع چله بزرگ یا به گویش کوردی(چله گورا) و بعد از آن یک ۲۰ روز دیگر داریم که به چله کوچک معروف است که به آن در زبان محلی (چله بوچکله) گفته می‌شود.

وی تصریح کرد: اعتقاد بر این است که جشن ابتدای چله یا همان شب یلدا ریشه در آیین‌های باستانی و میترائیسم دارد، موضوع در این شب پیروزی روشنایی بر تاریکی است.

مصطفایی خاطرنشان کر: شب چله شبی است که تاریکی به نهایت کار خود می‌رسد و پس از این شب رفته رفته بر طول روز افزوده می‌شود و این نوعی زایش خورشید است.

این مدرس دانشگاه و کارشناس میراث فرهنگی استان کرمانشاه گفت: اشخاصی همچون ابوریحان بیرونی و مسعودی نیز روز اول دی را «خور روز» می‌نامند که در مناطق کردنشین نیز هم‌اکنون از واژه «خور» استفاده می‌شود که همان خورشید است.

وی افزود: ما این روز را جشن می‌گیریم یعنی شب را تا سپیده دم منتظر می‌مانیم تا روز متولد و روشنایی بر تاریکی پیروز شود.

مصطفایی اذعان داشت: حوزه جغرافیایی که در آن شب یلدا یا همان شب چله جشن گرفته می‌شود بسیار گسترده است از زاگرس گرفته تا آسیای میانه، قفقاز، یونان و روم البته یکی از زادگاه‌ها و خاستگاه‌های اصلی این جشن منطقه زاگرس است.

وی تصریح کرد: یکی از نمادهای این جشن خور یا همان خورشید است کلمه دی یک واژه باستانی است که به معنای روز است و روز اول دی را در گذشته به احترام خورشید خور روز یا دیگان می‌گفتند که این با مهرپرستی و آیین میترائیسم مشترک است.

مصطفایی با بیان اینکه در این شب از میوه‌هایی با رنگ قرمز همچون انار، هندوانه و سیب استفاده می‌شود، خاطرنشان کرد: این رنگ‌ها مورد احترام میترائیسم بوده‌اند و همچنان نیز در این شب مورد استفاده ایرانیان قرار می‌گیرند.

وی ادامه داد: غذایی که بیشتر در این شب مورد استفاده قرار می‌گیرد و اکثراً می‌توان آن را در مناطق کردنشین دید رشته پلو با کشمش و روغن محلی است همچنین در این شب مردم به بیان داستان‌ها افسانه‌ها و معماها در جمع‌های صمیمی خود می‌پردازند.

وی با بیان اینکه استان‌های مختلف ایران آیین‌ها و مراسم متنوعی برای گرامیداشت این شب دارند، یادآوری کرد: اما دیگر نمی‌توان رسوم این شب را فقط مختص و منحصر به یک شهر یا منطقه مخصوص در نظر گرفت زیرا گستردگی فضای رسانه‌ای باعث پخش شدن این رسوم در سراسر ایران و حتی کشورهای دیگر شده است.

«شوچره» آجیل مخصوص مردم کرمانشاه در شب یلدا

علی سروستان نیز در گفتگو با خبرنگار شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»، اظهار داشت: چندین هزار سال است که ایرانیان آخرین شب پاییز را که بلندترین و تاریک‌ترین شب سال به شمار می‌رود، جشن می‌گیرند که این در استان کرمانشاه و مناطق زاگرس‌نشین به شب چله معروف است.

این مدرس دانشگاه با بیان اینکه آیین‌ها و سنت‌های بی‌شماری در جای جای کشور برگزار می‌شود، افزود: این جشن در ۹ آذر ۱۴۰۱ ثبت میراث جهانی شده ‌است.

وی با اشاره به اینکه کرمانشاه جزو استان‌های کوهستانی کشور با آب و هوایی سرد بوده، گفت: نشستن دور کرسی به خصوص در شب یلدا در بین مردمان این دیار از قدیم‌الایام مرسوم بوده و همه افراد دور کرسی می‌نشستند و سفره یلدا را روی آن می‌چیدند.

سروستان درخصوص خوردنی‌های شب یلدا در استان کرمانشاه، گفت: علاوه بر انار و هندوانه که شاید در همه نقاط ایران مرسوم باشد اما آجیل مخصوصی به نام «شوچره» در کرمانشاه مرسوم است که بنا بر سلیقه مخلوطی از گندم برشته، نخود برشته، تخم کدو یا آفتابگردان و برگه زردآلو است.

وی در مورد غذاهای محلی کرمانشاه در این شب، خاطرنشان کرد: در قدیم یکی از آداب و رسوم شب یلدا در کرمانشاه خوردن رشته پلو یا کشمش پلو بوده است.

سروستان با بیان اینکه شاهنامه‌خوانی و قصه‌گویی بزرگان خانواده برای دیگر اعضای خانواده و همچنین فال‌گیری با دیوان حافظ در این شب رایج بوده است، گفت: امروزه نیز برگزاری آیین شب یلدا به یاد روزگاران قدیم صورت می‌گیرد و باید بکوشیم این آیین‌ها و رسوم حفظ و به نسل‌های آتی منتقل شود.

این مدرس دانشگاه با اشاره به گرامیداشت شب یلدا نزد پیشینیان، خاطرنشان کرد: نباید به بهانه‌هایی چون تجملات و نبود تنقلات گران‌قیمت این دورهمی‌ها را به فراموشی بسپاریم و اصل را فراموش و به فرع آن بپردازیم.

به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»، شب یلدا محفلی بسیار گرامی است که مردم در شب‌های دراز زمستان آن زمان بدون هیچ‌گونه امکاناتی از جمله رسانه‌های جمعی، با سرگرمی‌هایی چون نقالی، شاهنامه‌خوانی و دور هم نشستن، دور هم جمع می‌شدند تا این شب را که ریشه در ایران باستان، پیشینیان و پدران ما داشته است گرامی بدارند که پاسداشت این آیین همچنان خالی از لطف نیست.