به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ کرمانشاه علاوه بر دیدنی‌های بکر و آثار باستانی قدیمی، سوغاتی‌های فراوانی دارد که بعضی از آنها قدمت بسیاری دارند.

یکی از مهم‌ترین سوغاتی‌های کرمانشاه «گیوه» است، پای‌افزاری نرم، راحت و بادوام که اگر در بازارهای سنتی کرمانشاه گشتی بزنیم، انواع و اقسام آن قابل مشاهده است.

کفش‌هایی با رویه‌های نخی، پارچه‌ای و سبک که هیچ‌وقت پا در آن خسته نمی‌شود، عرق نمی‌کند، هیچ‌وقت گوشه انگشت را نمی‌گیرد و فشار نمی‌دهد.

پاوه و اورامانات نگين سرسبز منطقه غرب مأمن هنرمندان چيره‌دستی است كه با ذوق و سليقه و پشتكار در زمينه بافت گیوه مختلف هنرآفرينی می‌كنند و به این پای‌افزار در گویش محلی «كلاش» می‌گويند.

 گیوه پای‌افزاری خنک که چپ و راست ندارد

عزیز مصطفایی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ با بیان اینکه سندی که قدمت دقیق گیوه را نشان دهد در دسترس نیست، اظهار داشت: هم‌اکنون قدیمی‌ترین گیوه یافت شده با قدمت ۱۷۰ سال در یکی از موزه‌های اقلیم کردستان عراق است.

این کارشناس ثبت میراث ناملموس اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه افزود: با توجه به وجود صنعتگرانی که مشغول به‌ کار گیوه‌بافی به‌ویژه در منطقه اورامانات عراق و شهرهایی همچون دیاله هستند می‌توان اورامانات را خاستگاه گیوه‌بافی قلمداد کرد زیرا هنرمندان زیادی در مناطقی همچون شهر نودشه و روستای هجیج یافت می‌شود. 

وی با بیان اینکه گیوه به دو قسمت اصلی رویه و زیره تقسیم می‌شود، گفت: بافندگان رویه اغلب زنان و کار زیره مختص مردان است، ساخت زیره گیوه کار بسیار سخت و طاقت‌فرسایی است و مراحل مختلفی دارد برخی روستاهای اورامان به بافت رویه و برخی دیگر برای بافت زیره معروف هستند. 

مصطفایی ادامه داد: اگر بخواهید یک گیوه خوب تهیه کنید یکی از روستاهایی که زیره‌های باکیفیتی در آن تهیه می‌شود روستای دِل در شهرستان سروآباد استان کردستان است که خود قسمتی از منطقه اورامانات محسوب می‌شود از دیگر روستاها در این زمینه می‌توان ناو و هجیج و نیز از شهر نودشه نام برد.

وی تصریح کرد: رویه گیوه تقریباً در همه جا بافت می‌شود، تمام مواد تشکیل‌دهنده این صنعت بوم‌آورد هستند یعنی پشم گوسفند، پارچه و تمام ساختارهای زیره همچون پوست گاو در مناطق کُردنشین به وفور یافت می‌شوند.

مصطفایی افزود: گیوه پای‌افزاری خنک است که تا به تا هم نیست یعنی چپ و راست ندارد، گیوه به گونه‌ای است که به هر صورت که پوشیده شود به همان صورت شکل می‌گیرد. 

وی تصریح کرد: یکی از موضوعات مهم در بحث گیوه دقت در نگهداری آن است چون رنگ اصلی گیوه معمولاً سفید است باید سعی شود کمتر در گل و لای از آن استفاده شود برای اینکه گیوه خوش‌شکل و خوش‌فرم شود باید هر ۱۵ روز یک بار جای لنگه‌های چپ و راست آن عوض شود همچنین نباید قسمت انتهایی گیوه را خم کرده و زیر پاشنه انداخت.

مصطفایی خاطرنشان کرد: گیوه در اصل سفید است اما در سال‌های اخیر می‌توان گیوه را در رنگ‌های دیگری نیز یافت که البته خیلی مورد پسند مردمان اورامانات نیست، علت تولید گیوه رنگی، تقاضا و سلیقه‌های مختلف مردم از اقصی نقاط ایران و جهان است.

وی گفت: استادان و صنعتگران گیوه‌باف، به تولید آن در رنگ‌های متنوع اعتقاد خاصی ندارند اما تولید آن متناسب با نیاز روز، تقاضای بازار شکل‌های جدیدی به خود می‌گیرد و در رنگ‌ها، اندازه‌ها و فرم‌های جدیدتری تهیه می‌شود. 

این دکترای مردم‌شناسی و استاد دانشگاه افزود: یکی از تغییرات جدید در تولید زیره گیوه استفاده از نخ‌های محکم و متراکم به جای پوست گاو است، پوستی که برای تهیه ساختار اصلی زیره گاو به‌کار می‌رود باید مراحل مختلفی همچون فرآوری و دباغی را پشت سر بگذارد این مراحل بسیار سخت و طاقت‌فرسا هستند به همین دلیل است که امروزه بسیار کم از پوست گاو در ساخت زیره گیوه استفاده می‌شود. 

وی گفت: یک اجحافی که در حق استان کرمانشاه صورت گرفت ثبت جهانی گیوه به‌ نام شهر مریوان در سال‌های ۹۵ و ۹۶ بود، در دوران جنگ تحمیلی بسیاری از استادکاران نودشه برای در امان ماندن به شهر مریوان نقل مکان کردند. این امر باعث شد تا گیوه‌بافی در آن منطقه نیز بیشتر از پیش آشکار شود و گرنه شهر مریوان در مقایسه با اورامانات استان کرمانشاه از سبقه آن‌چنانی در تولید گیوه برخوردار نیست.

مصطفایی بیان کرد: به دلیل نزدیکی شهر مریوان به مرز تجاری باشماق و مبادلات با اقلیم کردستان پس از جنگ، گیوه‌بافی در این شهر بسیار پر رونق شد این رونق روزافزون باعث شد تا مسئولانِ استان کردستان، این صنعت و هنر اصیل را با نام مریوان به ثبت جهانی برساند. 

وی گفت: پس از اعتراضاتی که از جانب استان کرمانشاه صورت گرفت شهر نودشه در این استان در سال ۹۶ به عنوان شهر ملی گیوه به ثبت رسید اما این اقدام دیرهنگام بود و حق نودشه برای ثبت جهانی به عنوان شهر گیوه پایمال شد.

مصطفایی گفت: گیوه یک اصطلاح رسمی است و واژه درست برای این پای‌افزار در مناطق کرد‌نشین، به‌ویژه در منطقه اورامانات کَلاش است، در املای درست این کلمه بر روی ک فتحه قرار می‌گیرد و وجود یک ۷ کوچک بر روی حرفِ ل نشان از سنگین تلفظ شدن این حرف دارد بنابراین در این خصوص اصطلاح کلاش‌بافی درست است و نه گیوه‌بافی.

وی ادامه داد: از آنجا که این صنعت محصول هنر دست است بنابراین شیوه ساخت هر استاد با استاد دیگر فرق می‌کند و روش او در بافت کلاش در واقع امضای کار او محسوب می‌شود، به همین دلیل است که زیره ساخت استادکاران روستای ناو با زیره‌ای که در کارگاه‌های روستای دَل ساخته می‌شود کاملاً متفاوت است.

مصطفایی تصریح کرد: تقاضای فراوان از جانب بازارهای داخلی و خارجی و به‌ویژه اقلیم کردستان عراق باعث گسترش تولید گیوه شده است، کانون‌های اصلی تولید کلاش در شهرهای مریوان، نودشه، پاوه، سنندج کرمانشاه و روستاهای توابع این شهرها قرار دارند.

وی خاطرنشان کرد: روستای مِیوان با عنوان روستای زنان گیوه‌باف شهرت ملی و جهانی پیدا کرده است، این روستا در شهرستان پاوه واقع شده است در این روستا یک تعاونی شکل‌گرفته که خانم فرشته حسینی مسئولیت آن را بر عهده دارد در این تعاونی ۱۵۰ نفر که اغلب خانم هستند به صورت مستقیم مشغول به‌کار هستند که اشتغال‌زایی غیر مستقیم این تعاونی نیز حدود ۳۰۰ نفر است، این تعاونی به گونه‌ای است که حتی تولیدات آن به خارج از کشور صادر می‌شود. 

مصطفایی گفت: گیوه یا کلاش در سال‌های اخیر شاهد دو تغییر مثبت بوده است ابتدا اینکه بازاری پررونق پیدا کرده و دوم اینکه شکل‌های به‌روز شده آن به بازار ارائه شده است زیرا پارچه کلاش یا گیوه و ساختار و مواد زیره آن قابلیت به‌روزرسانی دارند.

وی خاطرنشان کرد: گیوه در اصل دارای زیره‌ای تخت است ولی هم‌اکنون گیوه‌های پاشنه‌دار و دارای زیره طبی نیز تولید می‌شوند.

مصطفایی گفت: از آنجا که خاستگاه کلاش یا گیوه در منطقه اورامانات استان کرمانشاه است می‌توان از آن در موضوعاتی همچون توسعه پایدار و حفظ صنایع دستی بهره برد.

برخورداری «کلاش» از استحکام و زیبایی 

اردشیر کشاورز در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: در دوره‌های قاجار و پهلوی پای‌افزار خاص مردم، گیوه و کفش‌های لاستیکی بوده است.

این مورخ و پژوهشگر کرمانشاهی با بیان اینکه نام دیگر گیوه، «کلاش» است، افزود: برخی معتقدند نام این پای‌افزار برگرفته از روستایی با همین نام در منطقه جوانرود است و کلاش از این روستا به مناطق دیگر منتقل شده است.

وی گفت: در قدیم به کلاش، موزه هم می‌گفتند و بعدها به گیوه نیز معروف شد؛ در گذشته بافت‌های خوبی از کلاش با الیاف و چرم کاملاً طبیعی انجام می‌شد و به این دلیل کلاش از زیبایی، دوام و استحکام بالایی برخوردار بود.

کشاورز خاطرنشان کرد: برخی از کلاش‌هایی که در منطقه اورامانات بافته می‌شد از کیفیت بسیار بالایی برخوردار بود به همین دلیل قیمت آنها نسبت به کلاش‌های دیگر اندکی بیشتر بود و معمولاً افراد متمول، آنها را می‌پوشیدند. 

وی ادامه داد: کسانی که از توان مالی متوسطی برخوردار بودند کلاش‌های معمولی می‌خریدند که البته آنها نیز از کیفیت خوبی نسبت به کلاش‌های امروزی برخوردار بودند. 

کشاورز خاطرنشان کرد: همچنین در گذشته برخی اشخاص اقدام به استخدام افرادی به‌ویژه زنان برای بافت کلاش می‌کردند این اشخاص پس از بافته‌شدن کلاش‌ها آنها را به بازار برده و می‌فروختند و از این کار سود نسبتاً خوبی کسب می‌کردند. 

وی گفت: پیش از ورود کفش‌های صنعتی مردم معمولاً کلاش می‌پوشیدند زیرا کلاش پای‌افزاری سبک و ارزان قیمت بود. 

کشاورز گفت: در حدود سال ۱۳۱۰ انواعی از کفش‌های کتانی باب شد و به بازارهای جهانی عرضه شده بودند از این رو مصوبه‌ای به اتاق‌های تجارت ایران همچون سایر کشورها ابلاغ شده بود تا اقدام به تهیه این کفش‌ها برای مردم و جامعه هدف خود کنند مرحوم حاج‌دایی در آن زمان رئیس اتاق تجارت و بازرگانی کرمانشاه بود که به دستور او چندین جفت کلاش به بازارهای جهانی و نمایشگاه‌های بین‌المللی کفش باز‌ ارسال شد.

وی اذعان داشت: در کمال تعجب نمایش و عرضه این کلاش‌ها با اقبال بسیار خوبی از جانب ملل مختلف روبرو شد و بازارهای بسیاری در جهان تمایل خود را برای خرید این پای‌افزار اعلام کردند این موضوع در صورت‌جلسه‌های اتاق بازرگانی کرمانشاه به ثبت رسیده است و کسی نمی‌تواند آن را انکار کند.

کشاورز افزود: استحکام، زیبایی، کارکرد، راحتی، سبکی و ضد عرق‌بودن کلاش به خاطر داشتن منافذ زیاد بر روی آن، برخلاف کفش‌های امروزی، از دلایل اصلی اقبال مردم به خرید و پوشیدن کلاش از گذشته تاکنون بوده است.

وی بیان کرد: متأسفانه کفش‌های امروزی با جنس‌های مختلفی همچون لاستیک، کتان و چرم مصنوعی از منفذهای کافی برای گردش هوا در داخل کفش و اطراف پا برخوردار نیستند و این موضوع موجب عرق‌کردن و ایجاد بوی بد در پا می‌شود و فرد مجبور است پس از درآوردن کفش حتماً پای خود را شست و شو دهد.

این پژوهشگر کرمانشاهی گفت: از آنجا که رویه یک کلاش از نخ بافته می‌شود وجود منافذ متعدد در آن همچون هواکش عمل می‌کند و مانع عرق‌کردن پا می‌شود؛ در گذشته به دلیل نبود آب لوله‌کشی در منازل و مشکل مردم برای شستشوی پاهایشان، بازار خرید و فروش گیوه یا کلاش از رونق بیشتر و بهتری برخوردار بود.

فعالیت ۵ هزار گیوه‌باف در استان کرمانشاه 

امین کوگانی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: دوره‌ها و کلاس‌های رایگان آموزش گیوه‌‌بافی هر ساله در اکثر شهرستان‌های استان کرمانشاه برگزار می‌شوند. 

معاون صنایع دستی اداره‌کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه افزود: امسال چندین شهرستان دیگر همچون صحنه به لیست شهرستان‌های دارای آموزش‌های رایگان گیوه‌بافی افزوده می‌شوند که هدف از این آموزش‌ها ترویج گیوه بافی در سطح استان است.

وی گفت: در شهر کرمانشاه نیز صنعتگران و کارگاه‌های متعددی در زمینه بافت گیوه در حال فعالیت هستند که به علاقه‌مندان در این زمینه تسهیلات بانکی با نرخ ۴ درصد اعطا می‌شود. 

کوگانی با بیان اینکه نودشه در استان کرمانشاه به عنوان شهر ملی گیوه شناخته شده است، ادامه داد: از آنجا که گیوه‌بافی یکی از رشته‌های بومی مختص به استان کرمانشاه است، هر ساله در دوره‌های مختلف آموزش‌های رایگان به علاقمندان به این رشته ارائه می‌شود و تسهیلات کارگاهی لازم به کسانی که می‌خواهند در این زمینه فعالیت کنند واگذار می‌شود. 

وی با بیان اینکه هم‌اکنون بین ۴ تا ۵ هزار نفر در این رشته فعالیت می‌کنند، افزود: این رشته علاقه‌مندان، طرفداران و متقاضیان زیادی به‌ویژه در شهرستان‌های کرمانشاه، پاوه و جوانرود دارد. 

این مسئول گفت: در منطقه اورامانات مردها و زن‌ها پا به پای یکدیگر در ساخت گیوه مشارکت می‌کنند، در واقع قسمت بالایی این پای‌افزار را که بافتنی است بیشتر زنان می‌بافند و قسمت کفِ آن را که کاری به مراتب سخت‌تر است مردان انجام می‌دهند این همکاری در منطقه اورامانات نمود بیشتری دارد. 

کوگانی ادامه داد: مشکلات موجود در تهیه مواد اولیه و کمبود بازارهای معرفی و فروش کلاش، از چالش‌های موجود بر سر راه این صنعت هستند که با برگزاری بازارچه‌های مرزی و بازارچه‌ها و نمایشگاه‌های داخلی و خارجی، بخش عظیمی از این مشکلات برطرف خواهد شد.

به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ با توجه به اینکه هنر گیوه بافی یکی از هنرهای سنتی و رایج و کاربردی استان کرمانشاه است اما یکی از مشکلات عدیده صنعتگران گیوه‌باف بازار فروش است.

همچنین با توجه به رونق کالاهای وارداتی و کفش‌های آماده استقبال از این صنعت کم شده لذا می‌طلبد مسئولان ذی‌ربط با ایجاد انگیزه و آشناکردن عموم مردم و برپایی نمایشگاه در حفظ، توسعه و احیای این هنر زیبا، اصیل و سودآور بکوشند.

انتهای خبر/