به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»، اسفند، ماه پایانی سال برای ایرانی‌ها سرشار از سنت‌ها و آیین‌های با شکوه و زیبا و پیش‌درآمدی برای استقبال از نوروز است و در این میان یکی از رسوم رایج بین مردم ایران و به‌ویژه زاگرس‌نشینان که همچنان پا برجا مانده سنت خانه‌تکانی و نو کردن خانه است که از گذشته‌های دور تاکنون در باور و فرهنگ مردمان این سامان نهادینه شده و همچنان در روزهای پایانی زمستان شاهد دوده‌گیری و آماده شدن خانواده‌ها برای استقبال از بهار طبیعت هستیم.

خانه‌تکانی در آستانه نوروز نه تنها تازگی و طراوت را به خانه می‌آورد بلکه تازگی عید را به روح و جان اهالی خانه تزریق می‌کند برهمین اساس برای آشنایی با این آیین باستانی به تهیه گزارشی پرداختیم که شرح آن در ادامه می‌آید؛

از نظافت تا درآمدن به شکل یک آیین

اردشیر کشاورز در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: دوده‌گیری یا دوده‌زدایی روش، آیین و رسمی بازمانده از گذشته است این رسم کهن که ممکن است جنبه ملی نیز داشته باشد در مناطق مختلف به شکل‌های متفاوت اجرا می‌شود.

این نویسنده، پژوهشگر و تاریخ‌نگار کرمانشاهی افزود: در ایام گذشته که بیشتر از زغال و بخاری‌های نفتی زغالی و چوبی استفاده می‌شد برای زدودن دود ناشی از آنها این اصطلاح به کار برده می‌شد.

کشاورز گفت: در ایام گذشته سرمای شدید و وجود برف که گاهی آب شدن آن بین سه تا پنج ماه طول می‌کشید کار دوده‌گیری، رفت و روب و نظافت منزل را به تعویق می‌انداخت.

وی خاطرنشان کرد: در روزهای باقی‌مانده تا نوروز و با پایان چله کوچک که هوا به گرمی می‌گرایید زمین نفس می‌کشید و گرما از عمق زمین به سطح آن منتقل می‌شد و مردم خود را مهیای نظافت می‌کردند.

کشاورز افزود: در گذشته‌های دور روستاییان گچ را از دیواره‌ها و تپه‌هایی که خاک سفید داشتند، جدا می‌کردند آن را در سطلی با آب مخلوط می‌کردند و یک محلول کِرم رنگ متمایل به سفید درست می‌کردند سپس پارچه‌ یا جارو را به محلول دوغاب، آغشته کرده و به در و دیوار می‌کشیدند تا دیوارهای خانه سفید و تمیز شود.

وی گفت: مردم در این ایام فرش‌ها را به پشت بام‌ها می‌بردند و با چوب به آنها ضربه می‌زدند تا گرد و غبار موجود در آنها زدوده شود و پس از آن اگر هوا مناسب بود اقدام به شستن آنها می‌کردند.

کشاورز تصریح کرد: علاوه بر این‌ موارد اقدام به شستن پتوهایی می‌کردند که گاهاً دود زغال کرسی آنها را فرا گرفته بود، خانواده‌ها بخاری‌ها و کرسی‌ها را برمی‌داشتند و فرش‌های تمیز شده را بر روی چاله‌های زغال می‌انداختند.

این نویسنده و پژوهشگر کرمانشاهی افزود: با این نظافت جانانه یک وضعیت جدید در روزهای منتهی به نوروز انجام می‌گرفت که از آن با نام دوده‌گرفتن یاد می‌شد.

وی بیان کرد: در واقع دوده گرفتن زدودن و پاک‌کردن غبار و دوده‌ای بوده که در اثر غبار و دود ناشی از وسایل گرمایشی طی چند ماه به وجود می‌آمد لذا این رسم پسندیده و کهن در طی سال‌ها به صورت یک عادت در میان مردم به یادگار مانده است.

فلسفه‌ دوده‌گیری به آیین نیکی اهورامزدا و اهریمن باز می‌گردد

عزیز مصطفایی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: خانه‌تکانی، دوده‌گیری و نظافت یک آیین ایرانی است که هر ساله قبل از فرا رسیدن ایام نوروز شاهد آن هستیم به این منظور روش‌ها و رسوم مختلفی در مناطق مختلف وجود دارد.

وی گفت: جارو زدن خانه، دستمال کشیدن گرد و غبار روی وسایل خانه و از بین بردن تارهای عنکبوت در گوشه و کنار اتاق‌ها و سقف آنها در قدیم معمولاً با بستن یک دستمال بر روی چوب انجام می‌شد.

این دانش‌آموخته رشته مردم‌شناسی و کارشناس میراث ناملموس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کرمانشاه افزود: منظور از نظافت این بوده که با نو شدن سال یک طراوت جدید به خانه بخشیده شود که می‌توان آن را با فلسفه نو شدن مرتبط دانست.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: نو شدن تنها به معنای نو شدن فصل نبوده است و این نو شدن در تمام سلوک و سکنات انسان در جریان بوده و باز تولید شده است.

مصطفایی خاطرنشان کرد: نوروز تنها نو شدن یک سال نیست زمین‌ جان تازه‌ای می‌گیرد، گیاهان سبز می‌شوند، درختان شکوفه می‌دهند و انسان‌ها لباس نو می‌پوشند و جشن می‌گیرند چرا که انسان‌ها پس از مدتی که در فضای مرگ و خاموشی و بی‌صدایی بوده‌اند به فضایی پرهیاهو و سرزنده منتقل می‌شوند.

وی با بیان اینکه یکی دیگر از فلسفه‌های دوده‌گیری به آیین تاریکی و روشنایی و نیز آیین نیکی، اهورامزدا و اهریمن باز می‌گردد، گفت: کلمه دوده ناخودآگاه انسان را به یاد سیاهی و تاریکی می‌اندازد که با دوده‌گیری در واقع انسان سیاهی‌ها، تاریکی‌ها، زشتی‌ها، پلیدی‌ها و اهریمن را از خود دور می‌کند و به روشنی نیکی، پاکی گرایش پیدا می کند.

این دانش‌آموخته رشته مردم‌شناسی و کارشناس میراث ناملموس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کرمانشاه تصریح کرد: ایرانی‌ها به خوبی فلسفه دوده‌گیری را تشخیص داده‌اند و بهترین زمان برای دوده‌گیری را قبل از فرارسیدن فصل بهار انتخاب کرده‌اند.

ورود برکات با خانه‌تکانی

احسان احمدی‌نصر در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: از رسوماتی که در بین مردمان استان کرمانشاه وجود دارد آیین خانه‌تکانی است که در میان تمام ایرانیان مشترک است که در کرمانشاه از آن با عنوان دوده‌گیری یاد می‌شود.

این مدرس دانشگاه افزود: غبارروبی و گردگیری از در و دیوار خانه و اسباب منزل، شست و شو و پاکیزگی، دور افکندن اشیای کهنه و فرسوده، سفید کردن دیوارهای دود گرفته منزل و زدودن آلودگی ها و سیاهی‌ها از فضای زندگی در قالب خانه‌تکانی جای می‌گیرد.

وی خاطرنشان کرد: در گذشته مردم حتی رختخواب‌های خود را برای بهره‌گیری از آفتاب به پشت بام‌ها می‌بردند و دلیل این کار این بوده است که معتقد بودند عزیزان از دست‌رفته آنها در پایان سال به خانه‌های آنها سرکشی خواهند کرد و اگر خانه تمیز باشد مهیای ورود برکات است.

وی گفت: خانه‌تکانی و زدودن آلودگی‌ها و پلشتی‌ها از فضای خانه و کاشانه در آخر سال کهنه در نگاه آنها، مظهر و نمادی از زدودن سیاهی مرگ و کهنگی از خانه و آماده کردن فضایی پاک و پاکیزه در آستانه‌ نوروز برای استقبال از روح و روان مردگان بوده است.

این مدرس دانشگاه خاطرنشان کرد: ایرانیان باستان عقیده داشتند که در ایام نوروز ارواح درگذشتگان از جایگاه آسمانی خود به زمین و به خانه‌های خویش باز می‌گردند.

به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»، خانه‌تکانی یکی از رسوم پسنده و ارزش‌های نیک است هر چند امروز دیگر مثل گذشته خبری از لانه کردن عنکبوت در کنج قفسه‌ها و سقف خانه‌ها نیست اما زدودن غبار و جابه‌جایی و شستن وسایل منزل جزو لاینفک خانه‌تکانی است.

انتهای خبر/