به گزارش خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ شب‌های سرد و طولانی،‌ با بارش‌های سنگین برف و در مناطقی که با توپوگرافی خشن خود زندگی را برای مردم دوچندان سخت کرده باشد، آدمی را بیشتر در  فضایی آرام و همراه با سکوت شبانه فرو خواهد برد، که نه‌تنها دغدغه تأمين مایحتاج زندگی بلکه تهیه خوراک و علوفه برای دام‌هایشان را بیشتر خواهد کرد.

با پایان فصل سرد و سخت زاگرس‌نشینان در میان نبود امکانات و شب‌های طولانی، شب چله فرا می‌رسد، شبی که با امید به نور و روشنایی تا صبح بیدار می‌مانند، شاید بتوان گفت که این مراسم شب چله در منطقه زاگرس کم‌رنگ شده باشد اما این شب در قدیم‌الایام با رسم و رسوماتی همراه بوده است.

فلسفه شب چله پیروزی روشنایی بر تاریکی است

عزیز مصطفایی، دکترای مردم‌شناسی و کارشناس میراث‌ فرهنگی ناملموس استان کرمانشاه  در گفتگویی با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع رسانی «مرصاد»؛ در سخنانی با اشاره به شب چله یا شب یلدا در مناطق زاگرس‌نشین اظهار داشت: در تقسیمات جغرافیایی زاگرس، شب چله یا شب یلدا بر اساس دو چله بزرگ از اول دی‌ماه و چله دوم یا چله کوچک به مدت ۲۰ روز و جمعا ۶۰ روز بوده است.

وی افزود:‌ بر این اساس در چله اول، مصادف با اول دی‌ماه که درازترین شب سال است مردم گرد هم آمده‌اند. در واقع چله زمستان تغییر فصلی است که در این شب، انسان خود را برای تغییر یک فصل و فضایی دیگر آماده می‌کند و این تغییر را به نوعی جشن گرفته‌اند.

مصطفایی با بیان اینکه این جشن هم، جشن طولانی‌ترین شب نبوده است گفت: در زمانی که مردم زاگرس‌نشین در منطقه سردسیر با بارش سنگین برف همراه بوده‌اند و در شرایطی که نه جاده و نه فضایی مناسب داشته‌اند، در نبود گاز و برق و آب و با حداقل امکانات منتظر نور روشنایی بوده‌اند و این نور، نور و گرمای خورشید است که نجات‌بخش بقای آن‌ها بوده است.

وی ادامه داد: مردم این منطقه در واقع شب را به‌طور کامل تا صبح و برآمدن نور خورشید بیدار مانده‌اند، تا آغاز روز را جشن بگیرند به این امید که نور خورشید و روشنایی و ورود به گرمای تدریجی را گرامی بدارند.

مصطفایی اضافه کرد: درازتر شدن روزها پس از این آئین، به نفع خود مردم بوده است تا با مقاومت خود در برابر سرمای زمستان وارد فصل جدیدی شوند که نور خورشید و گرما نجات‌بخش آن‌ها بوده است.

کارشناس میراث‌ فرهنگی ناملموس استان کرمانشاه تصریح داشت: این شب، شب اول فصل زمستان و آغاز اولین روز دی‌ماه است و واژه دی یعنی روز و از آنجا که زبان انگلیسی هم از این زبان فارسی ما اقتباس شده است یعنی وارد فصلی شده‌اند که روز درازتری را تجربه کنند.

وی خاطرنشان کرد: در منطقه زاگرس‌نشین ما، در آن زمان بخاری هیزمی وجود داشته است که در این شب در کنار گرمای هیزم، بزرگترها و افراد مسن فامیل که از تجربه بیشتری برخوردار بوده‌اند، به بیان داستان‌ها، ضرب‌المثل‌ها و رازهای زندگی پرداخته‌اند.

 مصطفایی افزود:‌ گاهی در این شب هم به بازی‌های بومی - محلی روستای خود همچون گُل یا پوچ اقدام کرده یا حتی فرزندان خردسال یا نونهال خود را به ورزش زوران یا کشتی فرا خوانده‌اند.

وی گفت: در ادامه این شب طولانی، زاگرس‌نشینان محصول و میوه‌های خشکی را که در طول ایام سال اقدام به خشک کردن آنها کرده‌اند، مصرف می‌کردند.

مصطفایی اضافه کرد: بازی فکری چوزان از دیگر برنامه‌هایی بوده است که در این شب توسط این مردم برگزار شده و انجام این موارد نیز تا صبح به طول می‌انجامید.

وی گفت: در واقع بیان اینکه شب را جشن گرفته‌اند، صحت نداشته بلکه مردم منتظر سپری کردن ظلم و تاریکی بوده‌اند تا به نور و روشنایی برسند.

مصطفایی اظهار داشت: فلسفه این شب چله نیز زال شدن روشنایی بر روی تاریکی است، چرا که هر روز نسبت به روز قبل درازتر خواهد شد.

این دکترای مردم‌شناسی و کارشناس میراث‌ فرهنگی ناملموس استان کرمانشاه ادامه داد: مراسم شب چله، مراسم مربوط به قبل از اسلام بوده است که مردم این منطقه با پذیرفتن اسلام از آنجا که منافاتی با اسلام نداشته همچنان یلدا را گرامی می‌دارند.

وی گفت: با آمدن اسلام و پیروزی بر تاریکی و ظلمت، این مراسم‌ها نیز که انتظار نور و روشنایی را در پی تاریکی داشته‌اند، به این دلیل در منطقه باقی مانده که منافاتی با اسلام نداشته است.

مصطفایی گفت: فلسفه شب چله پیروزی روشنایی بر تاریکی است که منافاتی هم با اسلام نداشته است.

وی افزود: مردم زاگرس‌نشین به نوعی باور و ایمان به یکتاپرستی و ظلم‌ستیزی داشته‌اند و پذیرفتن اسلام بدون درگیری هم در این منطقه به این دلیل بوده که فرهنگ منطقه با اسلام مطابقت داشته است.

واژه یلدا از زمان ساسانیان وارد فرهنگ ایرانی شد

هادی شریفی نیز در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت:‌ یلدا واژه‌ای سریانی است که گفته می‌شود از دوره ساسانی وارد زبان فارسی شده و تا پیش از آن به آئین شب یلدا، شب چله گفته می‌شد، واژه‌ای که هنوز بین مردم کُردنشین منطقه زاگرس رواج دارد. 

رئیس میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان پاوه خاطرنشان کرد: یکی از مکان‌های اصلی شب چله، منطقه زاگرس‌نشین به دلیل شرایط آب و هوایی و کوهستانی و توپوگرافی خشن و سرمای زمستان بوده است.

 شریفی با اشاره به فلسفه این شب، افزود:‌ شب چله یعنی زمانی که شب به اتمام می‌رسد و روشنایی روز به‌دنبال آن خواهد آمد. 

وی گفت: در قدیم، این منطقه زاگرس، به‌دلیل نبود امکاناتی که در فصل پاییز با شب‌های طولانی‌تر همراه بود، کسب مایحتاج زندگی و رزق و روزی هم بسیار با سختی و دشواری همراه بود.  

شریفی ادامه داد: در پی آن مردم این منطقه آخرین شب از پائیز را جشن می گرفتند و در کنار هم منتظر می‌ماندند تا صبح شود و نور و روشنایی را ببینند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان پاوه با اشاره به رسومات این شب در منطقه گفت: با جمع شدن افراد، اقوام و خویشاوندان در این شب، میوه‌های خشکی که توسط مردم در طول سال خشک می‌شد، سرو می‌شد که به آن هچ‌کوچ نیز می‌گفتند.

شریفی ادامه داد: محصول انار نیز که غالباً در باغات شهرستان پاوه و زاگرس وجود دارد در این شب به‌صورت میوه تازه سرو می‌نشد اما امروزه هندوانه هم به این شب‌نشینی‌ها وارد شده است.

استقبال از یلدا افزایش یافته است

 فتح‌اللهی از شهروندان مسن پاوه نیز در این باره به خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ گفت: شب چله که طولانی‌ترین شب سال است در قدیم‌الایام به این شکل که امروز به‌عنوان شب یلدا می‌شناسند، نبوده است.

وی افزود: در این شب که ما شب دی جول نیز به آن می‌گوییم، در زمانی که فصل سخت و سرد و طولانی برای مردم منطقه زاگرس با کوه‌های سخت و بدون راه ارتباطی به دیگر روستاها بود، اقوام و خویشاوندان گرد هم می‌آمدند.

فتح‌اللهی گفت: گاهی این رسم در برخی از مناطق ما هم اصلاً رواج نداشت و به نوعی در قدیم هم کم‌رنگ بود اما امروز در این عصر به‌عنوان شب یلدا بیشتر دیده می‌شود.

انتهای خبر/