به گزارش شبکه اطلاع رسانی «مرصاد»، برگزاری مراسمی به نام چهارشنبه‌سوری یا «چارشنبه‌سوری» جشنی برای پیشوازی از نوروز این یادگار دیرین و ارزشمند ایران باستان است و ارج نهادن و پاسداشت آن نزد ایرانیان و نیاکانمان به همراه آداب و رسوم خاص سالیان متمادی ادامه یافته که متأسفانه در سال‌های اخیر این آیین کهن به تغییرات و تحریفاتی ناخوشایند دچار شده است.

 زاگرس‌نشینان نیز از سال‌های دور با برگزاری آیین‌های مختلف در روزهای پایانی سال به استقبال بهار می‌رفتند درحالی که اکنون این آداب و رسومی به فراموشی سپرده شده و البته در صورت احیا، آبی بر آتش چهارشنبه‌سوری است.

چهارشنبه‌سوری نمایش اصالت فرهنگ ایرانی است

 عزیز مصطفایی در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: چهارشنبه‌سوری یکی از جشن‌های پیش از نوروز ایرانیان است که در سه‌شنبه شب یا همان شب چهارشنبه برگزار می‌شود و بسیاری معتقدند که این واژه به معنای جشن و سرور است.

این مدرس دانشگاه و کارشناس میراث ناملموس اداره میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کرمانشاه افزود: واژه «سور» در زبان پهلوی و زبان کردی نیز به معنای سرخ است، شاید معنای دوم این واژه یعنی رنگ قرمز به واقعیت بیشتر نزدیک باشد این قرمزی نیز برگرفته از آتش است زیرا یکی از عناصر و مولفه‌های این آیین و جشن باستانی، آتش است.

وی گفت: ایرانیان از زمان‌های دور آتش را تکریم کرده و برای آن احترام ویژه‌ای قائل بوده‌اند حتی برخی در بیانات خود ایران باستان را آتش‌پرست می‌خوانند اما واقعیت این است که ایرانیان آتش‌پرست نبوده‌اند بلکه محافظ آتش بوده‌اند، نمونه‌هایی از آتشکده‌های ایران باستان را می‌توان در جای‌جای ایران و حتی در مناطق آذربایجان و زاگرس‌نشین مشاهده کرد.

مصطفایی خاطرنشان کرد: در ایران باستان، آتش عنصری نجات‌دهنده برای بشر به شمار می‌رفته و وظیفه محافظان آتش این بوده است که آتش را همیشه و در همه حال روشن نگه دارند به این منظور آنها از آتشکده‌ها و آتشدان‌هایی به‌خصوص استفاده می‌کردند با این تفاسیر می‌توان آتش را یکی از عناصر مهم در جشن‌های ایران باستان معرفی کرد.

جشن چهارشنبه‌سوری تحریف شده است

 این دانش‌آموخته رشته مردم‌شناسی گفت: امروز جشن چهارشنبه‌سوری بسیار تحریف شده است و نه تنها نقش آتش در آن کمرنگ شده بلکه به جای آن از مواد محترقه استفاده می‌شود که آسیب‌ها و تلفات زیادی در جامعه بر جای می‌گذارد.

مصطفایی ادامه داد: در چهارشنبه‌سوری‌های گذشته یک آتش مختصر به پا می‌شد و افرادی گرد آن جمع می‌شدند و برخی نیز از روی آن می‌پریدند اما مراسمات جدید از اصالت واقعی خود دور شده‌اند.

وی افزود: برخی افراد، فلسفه پریدن از روی آتش را از لحاظ روایی و داستان‌های کهن به داستان سیاوش و برخی نیز آن را از لحاظ دینی به داستان حضرت ابراهیم(ع) نسبت می‌دهند که هر دو برای اثبات بی‌گناهی و برحق بودن خود از آتش عبور کردند این بدان معنا است که آتش عنصری برای امتحان انسان و مولفه‌ای برای اثبات پاکی و بی‌گناهی آن فرد بوده است.

مصطفایی خاطرنشان کرد: در کنار پریدن از روی آتش، افراد شعرهایی با مضامین و مفاهیم گوناگون همچون سرخی تو از من و زردی من از تو می‌خواندند این شعرها در واقع سپردن پلیدی‌ها و صفات ناپسند انسان به آتش بوده است مردم می‌خواستند ناپاکی‌های موجود در درون خود را با آتش از بین ببرند.

 چهارشنبه‌سوری عامل وحدت‌بخش فرهنگی

 وی بیان کرد: هنگامی که بحث از فرهنگ ایران می‌شود نباید آن را تنها به جغرافیای ایران کنونی محدود کرد این فرهنگ از سواحل دریای مدیترانه تا کشورهای عربی، سواحل خلیج فارس، ترکیه، حوزه قفقاز، فلات ایران و آسیای میانه را در بر می‌گیرد بنابراین آیین‌های کهن همچون نوروز و چهارشنبه‌سوری و نیز مولفه‌های مقدسی همچون آتش می‌توانند عوامل وحدت‌بخش فرهنگی میان کشورها و ملت‌های مختلف باشند.

 این استاد دانشگاه گفت: باید در زمینه آیین‌های باستان همچون چهارشنبه‌سوری تحقیقات خوب و جامعی شکل بگیرد و در زمینه مدیریت این رسوم کهن و زیبا اقدام بهتری انجام شود، این جشن‌ها باید به سمت و سویی هدایت شوند تا کمترین آسیب‌ها را بر جای گذارده و اصالت و زیبایی فرهنگ ایرانی را نمایش دهند.

 چهارشنبه‌سوری جشنی برای شروع سال نو

اردشیر کشاورز در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: سوری به معنای آتش و سرخی است استفاده آن به عنوان پسوند برای چهارشنبه آخر سال معنی‌دار می‌شود چون در این شب مردم آتش برپا می‌کردند و به برگزاری جشن بر گرد آتش می‌پرداختند لذا این شب به چهارشنبه‌سوری معروف شد.

اسب‌سواری و پای‌کوبی از رسوم ایران باستان در چهارشنبه‌سوری

این نویسنده، پژوهشگر و تاریخ‌نگار کرمانشاهی با بیان اینکه این رسم یکی از آیین ایران باستان بوده است که در دوره اسلامی نیز ادامه پیدا کرد، افزود: در زمان‌های قدیم مردم در چهارشنبه‌سوری اسب‌سواری می‌کردند و آتش می‌افروختند در واقع مراسمات و جشن‌های چهارشنبه‌سوری با هیچ‌گونه آسیبی همراه نبوده است.

وی گفت: شواهد حاکی از آن است که مردم در این روز بر بام‌های خود آتش می‌افروختند و تا اولین روز نوروز به جشن خود ادامه می‌دادند و سپس در میدان شهر یا روستا جمع می‌شدند و دوباره آتش برپا می‌کردند و اسب‌سواری می‌کردند آنها به دلیل اینکه سال کهنه در حال سپری شدن بود و سال نو از راه می‌رسید به جشن و پای‌کوبی می‌پرداختند.

کشاورز تصریح کرد: امروزه متاسفانه شاهد استفاده از موارد محترقه خطرناک در چهارشنبه‌سوری هستیم که باعث آسیب دیدن تعداد زیادی از مردم می‌شود.

وی گفت: اگر سلامت و امنیت افراد شرکت‌کننده در این جشن‌ها حفظ شود می‌توان گفت که برگزاری این رسم کهن هیچ منعی ندارد بنابراین باید از انجام هر کاری که باعث خدشه‌دار شدن این رسم کهن و آسیب به افراد می‌شود بر حذر بود. 

کارشناسان حوزه فرهنگ باید رسم صحیح چهارشنبه‌سوری را احیا کنند

احسان احمدی‌نصر در گفتگو با خبرنگار فرهنگی شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: یکی از آداب و جشن‌های باقی‌مانده از ایران باستان که تاکنون جایگاه خود را حفظ کرده مراسم چهارشنبه‌سوری است که در بین فرهنگ‌ها و اقوام مختلف ایرانی از گذشته تا به امروز جایگاه ویژه‌ای داشته و این جایگاه را حفظ کرده است.

سور به معنای جشن و رنگ سرخ است

این مدرس دانشگاه و کارشناس میراث فرهنگی افزود: در یک دیدگاه سور را به معنای جشن، شادمانی، نشاط و عیش گرفته‌اند و به عنوان چهارشنبه جشن از آن یاد می‌کنند و در جای دیگر عده‌ای معتقدند که کلمه سور از کلمه سوره پهلوی نشأت می‌گیرد که در ادبیات مزدیسنا نیز چنین موضوعی وجود دارد.

وی با بیان اینکه سور به معنای سرخ است، گفت: با توجه به اینکه جایگاه آتش جایگاه سرخ است از این باب در این فرهنگ با نام جشن آتش از آن یاد می‌شود.

 این مدرس دانشگاه گفت: قبل از اسلام موضوع برپایی آتش عمدتاً بر بام خانه‌ها شکل می‌گرفته و یادمان عبور سیاوش از آتش بوده است اما کسانی که به تحقیق در باب چهارشنبه‌سوری در دوران پس از ورود اسلام به ایران پرداختند بر پایه آتش در این روز را به قیام مختار ثقفی در خون‌خواهی از قیام اباعبدالله(ع) نسبت می‌دهند و به این موضوع اشاره می‌کنند که یاران مختار برای اعلان قیام بر پشت خانه‌های خود آتش‌هایی را برمی‌افروختند.

 احمدی‌نصر خاطرنشان کرد: عده‌ای نیز در این باب به داستان ابومسلم خراسانی و موضوعات دیگر که در این حوزه وجود دارد اشاره می‌کنند بخشی از مراسم برافروختن آتش را نیز می‌توان به بعد از دوره صفوی ارجاع داد.

وی افزود: آیین زرتشت، آیین مانوی و آیین‌های ایران باستان چهارشنبه‌سوری را یک جشن کهن می‌دانند که با رسومات جانبی همراه است از جمله این رسومات می‌توان به آیین قاشق‌زنی اشاره کرد که در مناطق زاگرس‌نشین و کُردنشین مرسوم بوده است از رسومات دیگر می‌توان به رسم آش بیمار اشاره کرد که به نیت شفای بیمار در شب چهارشنبه‌سوری پخته می‌شد.

 احمدی‌نصر در ادامه با بیان اینکه در موضوع چهارشنبه‌سوری مقداری به بیراهه رفته‌ایم، گفت: در چهارشنبه‌سوری عمدتاً آتشی برافروخته می‌شد و اعضای خانواده در کنار آن آتش جمع می‌شدند پس از اتمام آتش دختر بچه‌ای از میان جمع خاکستر آتش را جمع می‌کرد و در محل خاکستردان می‌ریخت که از خانه فاصله داشت.

این مدرس دانشگاه ادامه داد: پس از آن دختر بچه به درب خانه خویش مراجعت می‌کرد و دق‌الباب می‌کرد اعضای خانه با شنیدن صدای در چنین می‌پرسیدند که چه کسی در می‌زند دختر بچه نیز خود را معرفی می‌کرده سپس از او سوال می‌شده که از کجا آمده و وی در پاسخ می‌گفته که از عروسی آمده است آن‌گاه در پاسخ به سوال چه با خود آورده‌ای عنوان می‌کرد که با خود شیرینی آورده است و این جمله نماد بازگرداندن برکت به خانه بوده است.

چهارشنبه‌سوری ترقه‌بازی نیست

وی گفت: در هیچ منبعی شنیدن صداهای مهیب همچون صدای ترقه در شب چهارشنبه‌سوری ذکر نشده است افروختن آتش رسم اصلی این شب بوده و حتی پریدن از روی آتش را به دوران پس از اسلام نسبت می‌دهند.

 احمدی‌نصر افزود: اگر بخواهیم به بحث فرهنگی ساختار آتش بپردازیم بهتر است بدانیم که پیش از اسلام پریدن از روی آتش را گناه می‌دانستند مردم تنها در گرد آتش می‌ایستادند و نگاه بر این بود تا از آتش سرخی زندگی و زیستن بگیرند.

وی گفت: در نقاط مختلف ایران همچون خراسان جملاتی همچون زردی من از تو، سرخی تو از من یا آلا به در، بلا به در، دزد خیزا از ده‌ها به‌ در با نیاتی همچون در امان ماندن از بیماری بلا و دزدی شنیده می‌شدند.

احمدی‌نصر گفت: در میان مردمان غرب ایران نیز ساختارها و جملات این‌چنینی وجود داشته در برخی منابع نیز ذکر شده است که مردم کرد در شب چهارشنبه‌سوری آتش به پا نمی‌کنند و رسم افروختن آتش را در شب نوروز انجام می‌دهند.

 وی افزود: ما به یک برنامه‌ریزی دقیق و درست برای بازگشت به ریل صحیح رسوم زیبای این مناسبت‌ها نیاز داریم لذا این رسوم باید در قالب یک جشن به صورت صحیحی سیاست‌گذاری شوند.

احمدی‌نصر بیان کرد: خوشبختانه چهارشنبه‌سوری در تقویم ملی ایران به عنوان یک فرهنگ اضافه شده و اکنون نوبت آن است که کارشناسان حوزه فرهنگ بر روی آن تعمق کرده و برای آن برنامه‌ریزی صحیحی انجام دهند و آن را به صورت سیستماتیک در قالب آیین‌های زیبایی همچون قاشق‌زنی، کوزه‌شکنی، شال‌اندازی و ... معرفی کرده و در مقام عمل درآورند و به چرخه اصلی آن بازگردانند.

به گزارش شبکه اطلاع رسانی «مرصاد»،  چهارشنبه‌سوری رسمی ماندگار از آيين كهن ایرانیان است که امروزه این آیین سنتی زیبا در بین برخی از مردم به خصوص جوانان و نوجوانان دچار تغییراتی شده است.

برای احیای سنت‌های دیرینه چهارشنبه‌سوری با هدف کاهش مخاطرات و آسیب‌های این آیین باید از نقطه‌نظرات کارشناسان و صاحب‌نظران فرهنگی استفاده شود. 

انتهای خبر/