
اینجا دروازه کربلاست؛
روایت آئینهای اصیل محرم در کرمانشاه
آئینهای کهن عزاداری در کرمانشاه، ریشه در تاریخ و فرهنگ این دیار دارد که با گذر زمان بسیاری از آنها کمرنگ یا فراموش شدهاند. از نوای چمری تا گلمالی و حرکت ذوالجناح، هنوز نشانههایی از آن میراث در برخی مناطق دیده میشود.
به گزارش خبرنگار گروه فرهنگی شبکه اطلاعرسانی «مرصاد»؛ آئینهای کهن و ریشهدار عزاداری در استان کرمانشاه، جلوهای از پیوند عمیق مردم این دیار با فرهنگ ایرانی - اسلامی و آموزههای شیعی است. اگر چه گذر زمان از شدت و گستره اجرای برخی از این سنتها کاسته، اما هنوز هم صدای شبیهخوانان و نغمههای تعزیه در فضای تکایا و محلههای قدیمی شهر طنینانداز است و روح عزاداری سنتی را زنده نگاه میدارد.
مردم کرمانشاه، این دیار ملقب به «دروازه کربلا»، در ایام سوگواری امام حسین (ع) و یاران وفادارش، عشق و ارادت خود به اهل بیت (ع) را با برگزاری مراسمهای محلی در کوچهها، بازارها و حسینیهها به نمایش میگذارند؛ آئینهایی که بازتابی از ایمان، وفاداری و فرهنگ دیرینه آنها است.
آئینهای محرم در کرمانشاه؛ از نوای چَمر تا نماد ذوالجناح
اردشیر کشاورز در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی شبکه اطلاعرسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: در دورههای گذشته، شیعیان در ماههای محرم، صفر و بهویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، آئینهای عزاداری را با شیوههایی متفاوت برگزار میکردند. بهویژه در میان جوامع عشایری، سنتهای کهن و میراث فرهنگی دیرینهای وجود داشت که عزاداریها اغلب با دستههای سینهزنی و بهندرت با زنجیرزنی همراه بود.
این محقق و پژوهشگر تاریخ کرمانشاه افزود: آئین سیاهپوشی از رسوم ریشهدار مردم کرمانشاه است. آنها لباسهای مشکی بر تن میکنند و در غم سالار شهیدان، در و دیوار شهر را سیاهپوش میکنند.
وی خاطرنشان کرد: یکی از سنتهای برجسته مردم استان در ایام محرم، اجرای نوای «چَمَری» بود؛ نغمهای سوزناک که با گذشت زمان جای خود را به صدای طبل و سنج داده است که متأسفانه این تغییر، ناشی از بیتوجهی به میراث فرهنگی بومی است و سنج و طبل که بیشتر متعلق به آئینهای جنوبی کشور است، به تدریج جایگزین عزاداری محلی ما شدهاند.
کشاورز ادامه داد: در گذشته، مردم کُرد در مراسم عزاداری طبق آئینهای کهن، سر و شانه خود را با گِل میآلودند این رفتار نمادین که نشان از غم عمیق و اندوه جانفرسا داشت، در سالهای اخیر کمرنگ شده و در حال فراموشی است.
این محقق کرمانشاهی اضافه کرد: پیادهروی با پای برهنه به یاد اسیران واقعه کربلا، نصب پرچمهای آذینبسته با الهام از عَلَمهای دشت کربلا، اطعام نذری به مردم و ذبح قربانی، از دیگر رسوم مردم کرمانشاه در ایام محرم بود که در برخی مناطق زنده و جاری است.
وی درباره یکی از نمادهای عزاداری سنتی گفت: «کُتَل» از جمله نشانههای آئین سوگواری ایرانیان است که سابقهای فراتر از دوران اسلامی دارد که حتی در متون حماسی مانند شاهنامه، به رسم «کُتَل» اشاره شده است؛ چنانکه در سوگ سیاوش و نیز هنگام مرگ اسفندیار، اسبی با یال و دُم بریده به نشانه عزا در میان مردم گردانده میشد.
کشاورز تصریح کرد: از قرن چهارم هجری به بعد و همزمان با فرمان «عضدالدوله دیلمی» مبنی بر مجاز بودن عزاداری شیعیان در بغداد، استفاده از کُتل در ایران رواج یافت. امروزه، این سنت در قالب نماد «ذوالجناح»، اسب وفادار امام حسین (ع) در مراسم محرم زنده مانده است و همچنان جایگاهی ویژه در آئینهای سوگواری دارد.
تعزیه و چَمَری بازتاب فرهنگ عاشورایی مردم کرمانشاه
عزیز مصطفایی در گفتگو با خبرنگار گروه فرهنگی شبکه اطلاعرسانی «مرصاد»؛ اظهار داشت: هنر تعزیهخوانی یا شبیهخوانی در استان کرمانشاه از پیشینهای طولانی برخوردار است؛ هرچند نمیتوان بهطور دقیق زمان پیدایش آن را مشخص کرد. با این حال، برخی پژوهشگران بر این باورند که ریشههای اولیه این هنر نمایشی به دوران پیش از اسلام بازمیگردد، زمانی که برای سوگ سیاوش آئینهایی مشابه اجرا میشده است.
این دانشآموخته دکترای مردمشناسی افزود: با وجود این دیدگاه، اغلب کارشناسان حوزه فرهنگ و مردمشناسی، دوران زندیه و بهویژه عصر قاجاریه را دوران اوج و شکوفایی تعزیه در ایران میدانند؛ زمانی که این هنر آئینی در نقاط مختلف کشور، از جمله کرمانشاه، با حمایتهای مردمی و حکومتی رونق یافت و به یکی از ارکان مراسم سوگواری تبدیل شد.
به گفته وی، تعزیه در لغت به معنای عزاداری، سوگواری، یادبود و بزرگداشت درگذشتگان است اما در اصطلاح، به نوعی نمایش مذهبی اطلاق میشود که با بهرهگیری از عناصر نمایشی، روایتگر وقایع کربلا و مصائب اهل بیت (ع) است.
وی افزود: تعزیه، فراتر از یک نمایش صرف است و در حقیقت، پیوندی عمیق با باورهای دینی، عاطفی و اجتماعی مردم دارد؛ بهویژه در ایام محرم که این آئین به اوج خود میرسد و در بسیاری از مناطق کرمانشاه بهصورت سنتی برگزار میشود.
مصطفایی با اشاره به ویژگیهای خاص تعزیه در استان کرمانشاه گفت: در مناطق شهری و روستایی کرمانشاه، تعزیهخوانی همچنان بهعنوان یکی از مهمترین جلوههای عزاداری شناخته میشود. این مراسم نهتنها حامل پیامهای مذهبی، بلکه حاوی ارزشهای فرهنگی، اخلاقی و هویتی مردم این دیار است.
مصطفایی گفت: مراسم تعزیهخوانی در روستاهای فَش و کَرَمبست نیز از جایگاه ویژهای برخوردار است. این مراسم به زبان محلی و با شیوهای کاملاً بومی اجرا میشود و حضور فعال بانوان در نقشهای مختلف، به آن رنگ و بویی متفاوت و منحصربهفرد بخشیده است.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: تعزیه در روستای کندوله نیز با بهرهگیری از دیالوگهای منظوم محلی و روایت دقیق واقعه عاشورا، یکی دیگر از آئینهای ارزشمند و اصیل استان کرمانشاه است که ضرورت توجه به آن در عرصه ثبت میراث معنوی بیش از پیش احساس میشود.
وی اظهار کرد: حفظ و احیای هنر تعزیه در استان کرمانشاه نیازمند حمایتهای جدی نهادهای فرهنگی و مشارکت مردم است. این آئین، بخش جداییناپذیر از میراث معنوی ایرانیان به شمار میرود و باید به عنوان یک هنر ارزشی و اصیل، مورد توجه نسلهای آینده قرار گیرد.
مصطفایی در بخش دیگری از سخنانش گفت: آئین چَمری با نوای پُرشور سورنا، طبل و دهل، در مناطق لکنشین و کلهرنشین استان کرمانشاه، حال و هوایی متفاوت به سوگواریهای ایام محرم میبخشد. این آئین با فضایی حماسی، روح عزاداری را با صلابت و اندوه درهممیآمیزد و پیوندی عمیق با هویت قومی و مذهبی مردم این نواحی برقرار میکند.
این دانشآموخته مردمشناسی با اشاره به جلوههای شهری عزاداری گفت: در مرکز شهر کرمانشاه، تکیه تاریخی معاونالملک بهعنوان یکی از بناهای برجسته دوران قاجار، همهساله در روز عاشورا میزبان مراسم باشکوه عزاداری است. نواهای خاص کرمانشاهی و فضای معنوی این تکیه، تجربهای ماندگار برای عزاداران خلق میکند.
وی در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: در میان آئینهایی که درخواست ثبت در فهرست آثار ملی را دارند، نوحه «شیرین شمامه نوبرم» با ملودی خاص و گویش ناب کرمانشاهی از جایگاه ویژهای برخوردار است. این نوحه، با ساختار موسیقایی منحصر بهفرد خود، یکی از نمونههای برجسته فرهنگ عاشورایی منطقه بهشمار میرود.
به گزارش شبکه اطلاعرسانی «مرصاد»؛ ماه محرم، فصل سوگ و حماسه، در جایجای ایران با آئینها و نمادهای فرهنگی خاص خود برگزار میشود؛ آئینهایی که ریشه در تاریخ، باورها و هویت مردم هر منطقه دارد. در استان کرمانشاه، این مراسم با جلوههایی از سنتهای کهن، آداب بومی و فرهنگ حماسی قوم کُرد همراه است که برخی از آنها هنوز زندهاند و برخی دیگر به فراموشی سپرده شدهاند؛ از نوای سوزناک «چَمری» گرفته تا گلمالی و راهرفتن با پای برهنه، عزاداری در این دیار همواره نشانی از همدلی، باور دینی و پیوندی عمیق با واقعه عاشورا داشته است.
هر چند با گذر زمان، برخی از این آئینها دستخوش تغییر شدهاند، اما همچنان نشانههایی از آن میراث غنی در کوچهپسکوچههای شهرها و روستاهای کرمانشاه شنیده و دیده میشود.
انتهای خبر/
درباره نویسنده
لینک کوتاه خبر
برچسبها
نظر / پاسخ از
هنوز نظری ثبت نشده است. شما اولین نفری باشید که نظر میگذارید!