به گزارش شبکه اطلاع‌رسانی «مرصاد»؛ از امام علی (علیه‌السلام) درباره گفتار پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) سئوال شد که فرموده بود:

«غَيِّرُوا الشَّيْبَ وَ لَا تَشَبَّهُوا بِالْيَهُودِ»

موهای سفید خود را تغییر دهید و خود را شبیه یهود نسازید.

حضرت فرمودند:

«إِنَّمَا قَالَ ذَلِكَ وَ الدِّينُ قُلٌّ، فَأَمَّا الْآنَ وَ قَدِ اتَّسَعَ نِطَاقُهُ وَ ضَرَبَ بِجِرَانِهِ؛ فَامْرُؤٌ وَ مَا اخْتَارَ.»

این سخن را پیامبر(ص) زمانی فرمود که اسلام نوپا و مسلمانان اندک بودند؛ اما امروز که دین گسترش یافته و به استواری رسیده است، هر کس در این باره مختار است.

 امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در این بیان، به حکمت موقتی بودن برخی دستورات دینی اشاره می‌فرمایند؛ در آغاز اسلام، مسلمان کهن‌سال با چهره‌ای سالخورده در برابر دشمنان ظاهر می‌شدند و بیم آن می‌رفت که ضعف ظاهری آنان موجب جرأت دشمن شود، از این رو پیامبر اکرم (ص) فرمان داد تا موهای خود را رنگ کنند تا چهره‌شان جوان و نیرومند بنماید و رعب در دل دشمنان افکنده شود.

اما هنگامی که اسلام گسترش یافت و امنیت برقرار شد، دیگر ضرورتی برای آن حکم باقی نماند و در نتیجه، حکم الزام‌آور به اختیار و استحباب تبدیل شد.

فقه پویا در کلام علوی

امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) در این سخن کوتاه، به قاعده‌ای عمیق اشاره می‌کنند:
هر حکمی در شریعت اسلامی تابع موضوع خود است و با تغییر موضوع، حکم نیز دگرگون می‌شود.

چنانکه اگر شراب به سرکه تبدیل شود، حکم حرمتش از میان می‌رود؛ یا اگر کافری اسلام آورد، حکم پیشین بر او جاری نیست.

در این‌جا نیز موضوعِ حکم پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) ــ یعنی ضرورت ایجاد رعب در دشمنان ــ از بین رفته است، پس حکم نیز تغییر یافته است.

پاسخ به پرسشی فقهی

ممکن است این پرسش پیش آید که اگر طبق حدیث معروف «حَلالُ مُحَمَّدٍ حَلالٌ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ حَرَامُهُ حَرَامٌ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ»، احکام اسلام تغییرناپذیرند، پس چگونه در این روایت، حکم تغییر یافته است؟

علامه مغنیه در شرح خود بر نهج‌البلاغه توضیح می‌دهد:
احکام اسلام دو گونه‌اند
۱. احکامی ثابت که بر فطرت و اصول عبادی استوارند و هرگز تغییر نمی‌کنند
۲. احکامی که بر اساس شرایط و مصالح زمان تشریع شده‌اند و با دگرگونی موضوع، دگرگون می‌شوند

حکم رنگ کردن مو در آغاز اسلام از نوع دوم بوده است، زیرا هدف آن، ایجاد رعب در دشمن بود؛ و با از میان رفتن آن هدف، حکم نیز از الزام به اختیار تغییر یافته است.

نمونه‌ای مشابه در سنت نبوی

در روایت دیگری، از امام باقر (علیه‌السلام) نقل است که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در ماجرای حدیبیه دستور داد مسلمانان در طواف کعبه با سرعت حرکت کنند تا قریش قدرت و نشاط آنان را ببیند.
امام باقر(علیه‌السلام) فرمودند: «آن دستور موقتی بود و امروز من و پدرم در طواف راه می‌رویم».
این نمونه نیز نشان می‌دهد که بسیاری از احکام، در ظرف خاص خود معنا دارند.

سخن امام علی (علیه‌السلام) در این حکمت نهج‌البلاغه، نمایانگر پویایی و عقلانیت شریعت اسلام است.
اسلام دینی استوار و جاودان است، اما احکام آن در بستر شرایط و اهداف، صورت‌های گوناگون می‌یابد.
به تعبیر امام:

«فَامْرُؤٌ وَ مَا اخْتَارَ»
اکنون هر کس در این امر آزاد است؛ زیرا دین، گسترده و آرام گرفته است.

انتهای خبر/